Tracy Letts was een beginnend acteur toen hij theater ging schrijven. Tot hij plots een toneelschrijver was die eveneens bleek te acteren. Op de planken maar recenter ook in bejubelde films als Lady Bird en The Post. Letts heeft nochtans geen kop om een filmster te worden. Wat hij wel heeft: een Pulitzer.
‘Als je hoofdpersonage een vrouw is, zorg er dan voor dat zij aan het einde gehuwd is. Of dood.’ Tracy Letts is in Little women de uitgever met bedenkelijk advies voor Jo March. Althans, in de recente adaptatie van Greta Gerwig. Wie zich hem niet herinnert, Letts zit eveneens in Spielbergs The Post. Hij speelt de adviseur van Katharine Graham (de rol van Meryl Streep), toen de eerste vrouw aan het hoofd van The Washington Post.
Verdwijnen in wat hij doet, daar is het Tracy Letts om te doen, als (theater)schrijver en als speler.
Zelf is hij de laatste om het iemand kwalijk te nemen die nog steeds geen idee heeft. Letts houdt er zelfs van als mensen zich verbaasd uitlaten over een film waarvan zijn aandeel hen ontgaan is. Hoewel hij geregeld grandioze bijrollen heeft. ‘Het geeft me het gevoel dat ik mijn job goed heb gedaan’, zei hij een keer in The Guardian. Verdwijnen in wat hij doet, daar is het hem om te doen, als (theater)schrijver en als speler.
Verknipt
Dat schrijven leverde hem voorlopig het meeste faam op. August: Osage County is voor hem wat Het verdriet van België voor Hugo Claus is - niet enkel zijn belangrijkste werk, ook zijn meest autobiografische. Het verhaal is dat van zijn familie, verknipt op haar manier, zoals elke familie dat in zekere mate is. Het gaat over de zelfmoord van zijn grootvader, over zijn pillenverslaafde en kettingrokende grootmoeder en de dynamiek tussen bloedverwanten. Letts was tien toen het allemaal gebeurde. Jong genoeg om onzichtbaar te blijven, zo bleek.
August: Osage County is voor Letts wat Het verdriet van België voor Hugo Claus is
Toen hij er op zijn veertigste over ging schrijven, was dat omdat de gebeurtenissen hem al dertig jaar achtervolgden. Niemand had zich destijds om de jonge Tracy bekommerd. Toch heeft het niet tot een bitter of verwijtend stuk geleid. ‘Het waren andere tijden, ouderschap werd anders ingevuld. Ik vergeef hen helemaal hoe het toen gelopen is.’
August: Osage County groeide op de planken uit tot een ongezien fenomeen. Het was trouwens zijn eigen vader, Dennis Letts, die in Chicago en later op Broadway gestalte gaf aan Tracy’s grootvader (en diens schoonvader). In die periode, einde 2007, was hij al doodziek. Vier maanden ver in de opvoeringen op Broadway stierf hij aan longkanker. Zes weken later won zijn zoon de Pulitzer voor beste toneelstuk. Zo werd het afscheid van een grootvader ook dat van een vader.
In 2013 volgde een ronduit tragikomische adaptatie op het witte doek, met Meryl Streep en Julia Roberts als moeder en dochter. Goed voor twee Oscarnominaties, niet goed genoeg voor de critici. Te grotesk, te ferm aangedikt in elk opzicht - ook zo kan het uitdraaien. Al voelt het nooit als een straf om getuige te zijn van de een-tweetjes tussen zo’n meesterlijke actrices.
Eerste rol
Tracy Letts, thans 55, was zelf een knul van vijftien toen hij zijn eerste stappen zette als acteur. In een stuk waarin ook zijn vader bespeelde. De man was dan leraar, zijn vrije tijd bracht hij graag op de planken door. Met hem had hij, de jongste van drie zonen, een nauwe band. Die is er ook (en nog steeds) met zijn moeder, Billie Letts, maar anders. Ook zij was haar leven lang lerares, tot ze als late vijftiger haar debuut maakte als romanschrijfster met Where the heart is. Oprahs boekenclub pikte het op, waarna het een half jaar lang in NY Times-bestsellerlijst kampeerde. In 2000 kwam er een verfilming met Natalie Portman.
Zoon Letts zette zich al op veel jongere leeftijd aan de schrijftafel. Hij was 28 toen hij zijn eerste theaterstuk klaar had. Daar was hij als acteur mee begonnen tussen het spelen door. Hij was verzot op pulpromans en vroeg zich af of het ook zou werken op de planken. In de krant had hij gelezen over een moordlustig familie in Florida. Dat werd Texas in zijn stuk, waar hij vijf personages op één locatie neerzette. Killer Joe, titelde hij het.
Letts was verzot op pulpromans en vroeg zich af of het ook zou werken op de planken.
Maar niemand wilde het stuk op de planken brengen. Tot hij een theatertje met veertig zitjes vond waar ze de gok wilden wagen. Maar er volgde protest van bestuursleden, en weinig lovende kritieken. Op één bespreking in de Chicago Tribune na. De recensent vermeldde terloops het bloot en geweld. Vanaf dan verkochten de kaartjes als ijsjes op een zomeravond. Plots was Letts een theaterschrijver.
Met het stuk trok de Amerikaan naar het Schotse Edinburgh en Londen. Het succes mondde in 2011 uit in een verfilming door William Friedkin, bekend van The exorcist en The French connection, die vijf jaar eerder met Bug al een ander stuk van Letts naar het grote scherm had vertaald. Telkens herwerkte Letts zelf de tekst tot een scenario.
Drank en drugs
Toch blijft de man enigszins een enigma. Hij heeft een bourgondische uitstraling, maar drinken doet hij al bijna zijn halve leven niet meer. Het was drie weken na de première van zijn eerste stuk toen Letts de drank voorgoed afzwoor. Iedereen kon zich stomweg in de vernieling zuipen, maar dat theaterstuk had alleen hij kunnen schrijven.
Spreken over die periode doet hij wel nog, na vele jaren van therapie heeft hij daar geen enkele moeite mee. ‘De schaamte rond verslaving, daar moeten we van af.’
Letts heeft een bourgondische uitstraling, maar drinken doet hij al bijna zijn halve leven niet meer.
Letts wil een deelgenoot zijn van de dingen, en geen buitenstaander. Zo had hij zich als kind vaak genoeg gevoeld. Hij was klein geweest en wat las hij gretig. Maar op een plek waar hooguit football ertoe doet, kwam je daar nergens mee. Al moet hij dat beeld niet te veel willen ophangen. Zijn familie verwijt hem vandaag al eens dat hij die periode meer dickensiaans doet lijken dat ze was.
Dickens is nochtans niet wie Letts het meest bewondert. Wel Edward Albee, het theatericoon bekend van Who’s afraid of Virginia Woolf? Albee stierf in 2016. Dat nieuws raakte bekend toen Letts op de set stond van Greta Gerwigs Lady Bird. Hij moest het haar meteen vertellen, en zij had in een oogopslag kunnen zien hoe het hem aangreep.
Tussen Gerwig en Letts is er een grote wederzijdse bewondering. Hij moet voor haar misschien een soort leermeester zijn. Letts heeft die uitstraling. Je ziet hem zo in de weer op die oude typemachine van hem. Hij was het ook die Gerwig aanraadde om niet meer aan haar scenario’s te sleutelen tijdens de opnames, maar net te vertrouwen op de persoon die ze was toen ze het allemaal neerschreef.
Van binnenuit
De acteur schrijft vanuit een sterk empatisch vermogen, en zo speelt hij ook. Men zegt al eens dat eveneens woede een belangrijke motor van zijn werk is, hoewel er zoveel liefde lijkt te schuilen in het nest waarin hij opgroeide. ‘We waren liefdevol en hecht, maar soms waren we niet onszelf’, zo zei hij enkele jaren terug in The New York Times. ‘Waar die donkere kant vandaan kwam? Een deel komt van opa’s zelfmoord en oma’s verslaving, maar een deel komt ook van binnenuit.’
De acteur schrijft vanuit een sterk empatisch vermogen, en zo speelt hij ook.
Van Tracy Letts gaat op het scherm een grote autoriteit uit. Soms minzaam, zoals in Lady Bird, dan weer onverschrokken. Hij is geen laatbloeier, hoewel hij dat lijkt. Hoogstens is hij dat privé - Letts trouwde pas op zijn 47ste. Zijn echtgenote is Carrie Coon, een actrice van wie gezegd wordt dat je ze kan blijven ontdekken. Hij had nooit kunnen trouwen vóór August, zo liet Letts zich ontvallen in datzelfde interview. ‘Er komt een punt in je leven waarop datgene wat je beschadigd heeft, deel wordt van wie je bent. Het ligt niet noodzakelijk achter je. Je hebt het misschien zelfs nog niet helemaal verwerkt. Maar je bent je ervan bewust dat het deel uitmaakt van wie je bent. Je weet dat je dit niet uit het oog mag verliezen.’
Letts is zestien jaar ouder dan Coon. Tegelijk heeft hij in zijn volwassen leven altijd ouder geleken dan hij was, ook voor haar. Zij noemt hem ouderwets - op een goede manier. Hij houdt niet van shorts, net als zijn grootvader. Misschien bedoelt ze dat.
Je kan nu het door Tracy Letts geschreven 'The woman in the window' op Netflix bekijken. Ook 'The Post' is op Netflix te vinden.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.