Naar jaarlijkse gewoonte vond tijdens de laatste week van juni Il Cinema Ritrovato plaats in Bologna. Al voor de 37e keer focuste het Italiaanse filmfestival op klassieke en gerestaureerde cinema uit heel de filmgeschiedenis. Jimmy Van der Velde ging een kijkje nemen en trof een unieke viering van cinefilie aan.
Wanhoop is de eerste emotie die je ervaart als je het programma van Il Cinema Ritrovato induikt. Het Italiaanse filmfeest heeft namelijk meer dan 450 titels in de aanbieding die je over een periode van negen dagen kan ontdekken. Alles bekijken is onmogelijk. Je enige optie: een selectie maken die het programma zo goed mogelijk samenvat en alle secties van het festival aanraakt.
Ooit was het anders. Il Cinema Ritrovato startte in 1986 als een driedaags gebeuren met een veel kleinere selectie. Jarenlang bleef het festival vooral een event dat interessant was voor mensen uit de academische wereld en zij die professioneel bezig zijn met filmrestauratie en de cinemageschiedenis. Maar dat is de laatste jaren flink veranderd. De ruchtbaarheid van het festival neemt elk jaar toe, mede dankzij de groeiende selectie films en de gekende gasten die het festival weet te strikken. Zo kwamen de afgelopen jaren bijvoorbeeld Martin Scorsese en Francis Ford Coppola al langs. Cinefielen van over heel de wereld vinden daardoor steeds meer hun weg naar Bologna.
De bekendheid van het festival neemt elk jaar toe, mede dankzij de groeiende selectie films en de gekende gasten die het festival weet te strikken.
Ook dit jaar had Il Cinema Ritrovato heel wat lekkers in de aanbieding. Gerestaureerde tot zelfs nooit eerder vertoonde versies van klassieke films, retrospectieves van bijna vergeten auteurs, een focus op minder gekende titels van over heel de wereld, unieke talks met legendes uit de filmindustrie en onvergetelijke screenings op het prachtige centrale plein van Bologna. Hier alvast onze hoogtepunten.
In een nieuw jasje
Onder de noemer ‘Recovered and Restored’ had Il Cinema Ritrovato dit jaar maar liefst 90 gerestaureerde films in petto. Een verzameling van titels van zowel gekende auteurs als Renoir, Antonioni, Bergman, Bertolucci, Truffaut, Akerman, Wenders, Hitchcock, Hawks, Ozu, Lubitsch, Dulac, Bava, Lynch als van minder bekende namen als Roemer, Manthoulis, Korda en Arnold.
Hier gaat het vaak om films waarvan de originele prints door de tand des tijds zijn aangetast. Die prints werden vooraf aan het festival onder handen genomen door professionele filmrestaurateurs en in een gloednieuw 4K jasje gestoken. Steeds met respect voor de visie van de filmmakers en hoe de film origineel bedoeld was.
Binnen dit programma kregen we enkele opmerkelijke films te zien, waaronder klassiekers die er plots gloednieuw uitzagen. Zo spatte de Technicolor nog nooit zo intens van het scherm in de opgekuiste versie van Howard Hawks Rio bravo (1969). Ook Stanley Kubrick was aanwezig via een restauratie van een van zijn eerste films: Fear and desire (1953). De meest volledige versie ooit van de film volgens de restaurateurs, schitterend in een kreukloos zwart-wit. Nog altijd niet zijn beste film, maar meer dan ooit een uniek bewijs van een meesterauteur in wording.
Il Cinema Ritrovato is the place to be als je frisse versies wil ontdekken van films waar je nog nooit van gehoord hebt.
Maar Il Cinema Ritrovato is vooral the place to be als je frisse versies wil ontdekken van films waar je nog nooit van gehoord hebt. Zo kregen we de eigenzinnige misdaadkomedie The plot against Harry (1971), de epische stille western The covered wagon (1923) en het Italiaanse curiosum Smog (1962) onder ogen. Telkens films die je perspectief op de filmgeschiedenis verruimen en je jezelf de vraag doen stellen waarom deze titels in de vergetelheid zijn geraakt.
Ook opmerkelijk: achter veel van de restauraties op het festival zat de organisatie The Film Foundation. Beter bekend als de organisatie van Martin Scorsese die zich bezighoudt met het behoud van de filmgeschiedenis en de restauratie van films van over heel de aardbol. Wie wil weten wat voor belangrijk werk Scorsese en zijn team verrichten voor de instandhouding van ons collectieve filmverleden is in Bologna op de juiste plaats.
Herondekte auteurs
De organisatie van Il Cinema Ritrovato heeft ook een talent om filmauteurs vanonder het stof te halen. Een van de namen die dit jaar centraal stond: Rouben Mamoulian. Een Amerikaans-Armeense regisseur die goed aardde in het studiosysteem tijdens de gouden periode van Hollywood en zichzelf in de kijker zette als een veelzijdige auteur. Iets dat perfect werd geïllustreerd door de Mamoulian-selectie op het festival. Van zijn heerlijk muzikale comedymeesterwerk Love me tonight (1932) over de opzwepende avonturenfilm The mark of Zorro (1940) tot het opmerkelijke boksdrama Golden boy (1939). Allemaal films die je confronteren met een regisseur die zich vele genres eigen wist te maken en een unieke visie op humor en de muzikaliteit van cinema had.
De organisatie van Il Cinema Ritrovato heeft ook een talent om filmauteurs vanonder het stof te halen.
Een andere auteur die werd opgevist is de Japanner Teinosuke Kinugasa. Een naam die de afgelopen decennia werd overschaduwd door bekendere Japanse auteurs als Kurosawa, Ozu, Mizoguchi en Naruse. Kinugasa won nochtans de Gouden Palm in 1953 voor Gate of hell en is onder liefhebbers van avant-gardecinema geliefd omwille van A page of madness (1926). Het festival toonde aan dat zijn werk meer en veelzijdiger is dan die twee titels en dat het tijd is voor het Westen om Kinugasa’s oeuvre beter te leren kennen.
Onbeminde wereldcinema
Kinugasa is maar een van de vele internationale auteurs die een platform kregen in Bologna. Het festival zet zich ook in om niet-westerse filmmakers te vertonen. Of Westerse filmmakers die uit de filmgeschiedenisboeken werden geweerd omwille van politieke of discriminerende redenen.
Wat al deze films en makers vooral bewijzen is dat we als westerse cinefielen toch nog vaak met oogkleppen rondwaren in de wereld van de zevende kunst.
Een van de memorabelste films die Il Cinema Ritrovato onder die noemer te bieden had, was het Syrische The dupes (1973) van Tawfiq Saleh. Mogelijk een van de gruwelijkste en menselijkste films ooit gemaakt over mensenhandel in het Midden-Oosten. De film behoorde tot een selectie titels van prominente makers uit het Arabische filmlandschap na 1967.
Een ander werelddeel waar je niet omheen kon dit jaar was West-Afrika. Onder andere via het werk van Ousmane Sembène, een gigant uit de Afrikaanse cinema die dit jaar ook zijn honderdste verjaardag viert. Het festival vertoonde diens Ceddo (1977) in gerestaureerde vorm.
Wat al deze films en makers vooral bewijzen is dat we als westerse cinefielen toch nog vaak met oogkleppen rondwaren in de wereld van de zevende kunst. En dat er nog veel namen en titels uit de wereldcinema zijn die het waard zijn om te (her)ontdekken, zodat we ons referentiekader op vlak van cinema enkel maar breder kunnen maken.
Bekende koppen
Om de filmkennis van de festivalgangers een duwtje in de rug te geven nodigt Il Cinema Ritrovato jaarlijks enkele prominente gasten uit de filmwereld uit om te komen praten over specifieke onderwerpen.
De opvallendste naam die dit jaar naar Bologna kwam: Thelma Schoonmaker.
De opvallendste naam die dit jaar naar Bologna kwam: Thelma Schoonmaker. De vaste montagemaestro van Martin Scorsese, maar ook de weduwe van de Britse filmmaker Michael Powell. In Bologna kwam ze hartstochtelijk en met emotie in haar stem praten over het werk van haar overleden geliefde. Zowel over Powells legendarische samenwerkingen met Emeric Pressburger als over de zogenaamde quota quickies die hij in het begin van zijn carrière maakte.
Schoonmaker was niet de enige die in Bologna haar filmkennis kwam delen. Wim Wenders praatte over zijn carrière en kwam ook zijn film Lightning over water (1980) introduceren, de pseudo-docu waarin hij de laatste weken uit het leven van cineast Nicholas Ray vastlegde. Verder verwelkomde het festival ook fotografe Nan Goldin voor een speciale screening van haar docu All the beauty and the bloodshed (2022), cineast Ruben Östlund om over zijn carrière te praten, Cannes-baas Thierry Frémaux om over cinefilie te mijmeren en Joe Dante om zijn filmcollage The movie orgy (1968) in te leiden.
Piazza Maggiore
Het jaarlijkse hoogtepunt van het festival? Dat zijn de dagelijkse vertoningen op Piazza Maggiore, het grootste plein van Bologna. Elk jaar poot de organisatie daar een gigantisch scherm neer waarop ze hun grootste titels vertonen. Thelma & Louise, Blow out, Spellbound, Black narcissus en Persepolis zijn maar enkele voorbeelden van films die ze er dit jaar draaiden.
De close-ups van Ingrid Bergman haar ogen in Spellbound kwamen nog nooit zo prachtig tot hun recht.
Een unieke ervaring, want elke film trekt honderden kijklustigen aan. Samen met al die filmliefhebbers ervaar je de beste films in een historische omgeving, onder een heldere nachtelijke zomerhemel, met de beste beeld- en geluidskwaliteit. Een cinema-ervaring die metert geen enkele andere cinema-ervaring valt te vergelijken. De close-ups van Ingrid Bergman haar ogen in Spellbound kwamen nog nooit zo prachtig tot hun recht. De prachtige kleuren van Black narcissus op een nooit eerder gebruikte 35mm-print kregen een extra dimensie op de Piazza. En de muziek van Pino Donaggio uit Blow out leek wel bovennatuurlijk door de extra echo op het middeleeuwse plein.
Broodnodig puzzelstuk
Na jezelf onder te dompelen in de filmgeschiedenis op Il Cinema Ritrovato, voelt je blik op de filmgeschiedenis weer wat ruimer en genuanceerder aan. Het stemt je enthousiast om te ontdekken dat er nog zoveel films, auteurs en nationale cinema’s zijn om verder te ontdekken. Maar vooral: het doet je weer ten volle geloven in de kracht van deze kunstvorm en in de kracht van cinefilie.
Na jezelf onder te dompelen in de filmgeschiedenis op Il Cinema Ritrovato, voelt je blik op de filmgeschiedenis weer wat ruimer en genuanceerder aan.
Il Cinema Ritrovato confronteert je met een wervelwind van stemmen, visies, stijlen, meningen, tijdsperiodes, landen en genres die de ontelbare gezichten van cinema in de kijker zetten. Cinema is een complexe mozaïek die in Bologna jaarlijks volledig tot zijn recht komt. Een mozaïek die je samen met honderden andere gelijkgestemden en nieuwsgierigen ontdekt. Jong en oud. Mensen van over heel de wereld.
Conclusie: Il Cinema Ritrovato is een broodnodig puzzelstuk in het festivallandschap om ons telkens weer met de neus op het filmverleden te drukken en op hoe belangrijk het is om dat verleden te koesteren en in stand te houden. Want zonder de cinema van gisteren is het onmogelijk om de cinema van vandaag te kennen. Reden genoeg om zelf eens naar Il Cinema Ritrovato af te zakken, lijkt ons.
Ook een gerestaureerde filmklassieker bekijken op een zomerse avond? Op 12 augustus organiseren we met Humbug de vertoning van de 4K-restauratie van Thelma & Louise in Sphinx Cinema. Tickets en info vind je hier.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk. Schrijf je hier in op onze wekelijkse nieuwsbrief.