Twee verhaallijnen die elkaar tegenspreken en toch samen kunnen bestaan? Dat moet wel sciencefiction zijn. Met Total recall legde de Nederlandse regisseur-provocateur Paul Verhoeven in 1990 de keuze bij de kijker.
Arnold Schwarzenegger mietert met zijn kont op de rode rotsen van Mars en breekt zijn ruimtehelm. Snakkend naar adem en met gigantische oogballen die uit hun kassen puilen, gaat hij een gewisse dood tegemoet. Geen betere manier om een sciencefictionfilm te beginnen en meteen de aandacht van de kijker te trekken, aldus Paul Verhoeven, de Nederlandse regisseur die extreem grafisch geweld en erotiek sinds jaar en dag tot een kunstvorm verheft.
Puilende oogballen dus. Zo start Total recall, de filmadaptatie uit 1990 van We can remember it for you wholesale, het kortverhaal uit 1966 van Philip K. Dick. Zijn literaire oeuvre legde de basis voor kaskrakers als Blade runner, Minority report, A scanner darkly en een rist meer.
Het verhaal van Total recall - en dus ook dat van de lamlendige remake uit 2012 - is dat van Douglas Quaid (Arnold Schwarzenegger). Wanneer hij door het bedrijf Rekall virtuele vakantieherinneringen aan de planeet Mars in zijn geest laat implanteren, ontdekt hij dat hij eigenlijk een geheim agent is. Geen Jan Modaal, maar een man met de interstellaire missie om het op te nemen tegen corporate villain Cohaagen (Ronny Cox).
De aandachtige kijker ziet snel dat Total recall bulkt van de subtiele vingerwijzingen en schreeuwerige hints.
Of toch niet? Want waar de film regelrechte spierballencinema lijkt, schotelt Verhoeven de kijker een bijzonder filosofisch dilemma voor: beleeft Quaid echt zijn avontuur op Mars, of is de hele film een geïmplanteerde herinnering?
Herhaalde voorspellingen
De aandachtige kijker ziet snel dat Total recall bulkt van de subtiele vingerwijzingen en schreeuwerige hints. De videomuur in Quaids appartement wijst op de maakbaarheid van zijn bestaan: de idealistische landschappen staan in schril contrast met de alledaagsheid van zijn leven. The widow’s handbook dat omgekeerd in de familieboekenkast staat, geeft meteen een idee van wat echtgenote Lori (Sharon Stone) in petto heeft voor Quaid.
Quaids eerste bezoek aan Rekall is ook een duidelijke voorbode. ‘A real holiday is a pain in the butt! You got lost luggage, lousy weather, crooked taxi drivers. When you travel with Rekall, everything is perfect’, aldus de salesmanager van het bedrijf.
Intrigerend genoeg heeft Quaid met deze drie pijnpunten te maken in zijn post-Rekall-avontuur: hij krijgt het aan de stok met een vrouw die zijn koffer wil stelen. Ontploffende oogballen en een acuut gebrek aan zuurstof zijn een duidelijke indicator voor slecht weer, en tenslotte wordt het gehele Martiaanse verzet verraden door Benny, een taxichauffeur met gemuteerde arm (Mel Johnson Jr.).
Het blijkt niet de enige accurate toekomstmuziek bij Rekall. De beschrijving van het Secret Agent-pakket dat Quaid wil laten implanteren is een sterk argument voor de interpretatie dat de rest van de film zich afspeelt in diens geest: 'You are a top operative, back under deep cover on your most exotic mission. People are trying to kill you left and right. You meet this beautiful exotic woman. I don’t want to spoil it for you, Doug, but rest assured, by the time the trip is over you get the girl, kill the bad guys, and save the entire planet.'
De Rekall-werknemers zijn hoegenaamd niet klaar met voorspellen. Werp even een blik op de displays in het breinlabo en je vangt glimpen op van eeuwenoude buitenaardse artefacten en een atletische brunette die wel heel erg lijkt op Rachel Ticotin’s Melina. Beiden komen later aan bod.
De laatste hint krijg je van een van de werknemers die met datadisk in de hand zegt 'That’s a new one – blue sky on Mars' – een knipoog naar het einde van de film.
Total Matrix
Waar je zou denken dat één zo’n scène het wel zou duidelijk maken, krijgt het cinemapubliek het een tweede keer netjes uitgespeld verder in de film.
Op Mars krijgt Quaid een bezoek van Dr. Edgemar (Roy Brocksmith) die – hou je vast – onze protagonist wil overtuigen dat hij met een lobotomie in de stoel zit bij Rekall, en dat dit alles een droom is. Hij legt daarbij nog even het Secret Agent-pakket voor hem uit en biedt Quaid een rode pil aan. Slikt hij die, dan keert hij terug naar de realiteit - anders zullen de muren der realiteit afbrokkelen.
Alle tips op een hoopje is er eigenlijk maar één persoon die kan antwoorden op de vraag of het avontuur echt is dan wel ingebeeld, en dat is Paul Verhoeven.
Quaid weigert de rode pil van Morpheus – pardon, Dr. Edgemar - en luttele seconden later stormen soldaten door de muur. Een gewaarschuwd man is er twee waard. De rest van de film speelt zich exact af zoals de dokter het voorspelt, inclusief heroïsch einde met blauwe lucht en Melina die zegt 'I can’t believe it – it’s like a dream.'
Geen fade to black, maar een atypische fade to white – opnieuw een indicatie dat het hier om een droom gaat. Let in deze scène ook even op het vakwerk van componist Jerry Goldsmith die gebruikt maakt van eenzelfde thematische muziek in elke scène die dubbelzinnig kan geïnterpreteerd worden .
Vraag het aan Paul Verhoeven
Alle tips op een hoopje is er eigenlijk maar één persoon die de waarheid in pacht heeft en kan antwoorden op de vraag of het avontuur echt is dan wel ingebeeld: Paul Verhoeven.
In een interview in 2017 liet hij optekenen: 'Wat we probeerden, en waar we grotendeels in geslaagd zijn, is het publiek te vertellen dat er geen standpunt is, en dat we er geen innemen. We vertellen twee verhalen. Een verhaal is dat hij droomt, en dat hij in essentie hersendood is op het einde. Of hij is de held. Hij is de held van Mars, of hij droomt dat hij de held is. Meer dan de 39 andere kladversies, hebben we het zoveel mogelijk gepusht dat er twee verhaallijnen zijn en we niet beslissen – we geven het publiek geen informatie over welke versie de juiste is.'
Beide verhalen zijn juist, beide zijn fout. Daar puilen je ogen toch gewoon van uit je hoofd?
'Total recall' is te bekijken via Eye Film Player.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.