Is Perfect days het sluitstuk van Wim Wenders oeuvre? Hoewel de 78-jarige Duitser van Paris, Texas daar nergens over rept, voelt dit ingetogen portret van een Japanner die plichtbewust de openbare toiletten van Tokyo poetst zowel optelsom als eindpunt van Wenders’ loopbaanlange zoektocht naar zichzelf.
Vlak na de coronacrisis werd Wim Wenders uitgenodigd voor het Tokyo Toilet Project, zeventien mooi ontworpen openbare toiletten in Shibuya – een wijk van Tokio. Hoewel de Duitse cineast waarschijnlijk met veel interesse dit bijzondere architectuurproject dat de netheid, diversiteit en gastvrijheid van Japan moest benadrukken bekeek, viel zijn oog blijkbaar toch meer op de Tokyo Skytree.
Het hoogste gebouw van Japan, dat tien jaar ervoor werd ingehuldigd om digitale tv breed uit te rollen in Tokyo, voelt immers als het middelpunt van Perfect days. Omdat het een 634 meter hoog symbool is van (beeld)cultuur en technologie, twee obstakels die steeds terugkeren in Wenders’ zoektocht naar vaste grond.
Communication breakdown
Kijk maar naar Wenders’ Alice in den Städten (1974) en Paris, Texas (1984), twee roadmovies over gedeprimeerde mannen die vruchteloos hun plek in de wereld proberen te vinden.
In het geval van Alice trekt journalist Philip Winter (Rüdiger Vogler) naar de VS om het – tevergeefs – op Polaroid-foto’s vast te leggen. Reden? Door de felle beeldenstroom verloor hij de voeling met de wereld, vertelt hij zijn vriendin. ‘Daarvoor moest je Amerika niet afreizen’, reageert ze fel. ‘Je raakt onthecht als je je gevoel van identiteit verliest. Dat ben jij al lang kwijt. Daarom heb je altijd bewijs nodig dat je nog steeds bestaat.’ Het is pas wanneer hij de jonge Alice ontmoet dat hij niet langer geleefd wordt, maar het leven zelf ervaart. Zij leert hem weer met onbezonnen en onbevangen blik rondom zich kijken.
Technologie, of dat nu een telefoon is of een Polaroid-camera, schept afstand. Hoe overstijg je die?
Ook in Paris, Texas heeft de neerslachtige Travis (Harry Dean Stanton) – die als ongecultiveerde woestijnman geïntroduceerd wordt in Wenders’ roadmovie – de hulp nodig van zijn zoontje Hunter om in het reine te komen met zijn verleden, zichzelf en de wereld rondom hem. Hunter is immers niet enkel Travis’ bloedeigen compagnon de route tijdens zijn zoektocht naar hun ex-partner/moeder, Jane (Nastassja Kinski), maar ook diens kompas tijdens zijn hobbelige emotionele en existentiële reis. Onder invloed van Hunter leert Travis weer praten en communiceren, met als hoogtepunt de scène waarin Travis Hunters moeder in een bordeel ‘ontmoet’.
Het is een bijzondere setting. Omdat Travis en Jane elkaar spreken in een groezelige telefooncel waarin een gluurder anoniem kan plaatsnemen om via de telefoon een sekswerker aan te sturen om in een soapachtig decor een specifieke fantasie te verbeelden. Net zoals Alice in den Städten toont Paris, Texas zo hoe technologie schotten opwerpt tussen emoties en ervaringen.
Technologie, of dat nu een telefoon is of een Polaroid-camera, schept afstand. Hoe overbrug je die?
Eenvoud siert
Hoewel Hirayama (Kôji Yakusho), die in Perfect days met zijn poetsbus pendelt tussen de verschillende openbare toiletten in Tokyo op de tonen van Lou Reed en The Animals, even weinig zegt als de typische Wenders-held, heeft deze plichtsbewuste schoonmaker geen jeugdige gids zoals Alice of Hunter nodig om zijn plek te vinden. Ook is hij allesbehalve depressief.
Hirayama’s leven is zoals de oude cassettes die hij in zijn bus luistert. Als het ene kantje speelt, spoelt het andere automatisch terug.
Nee, Hirayama is perfect gelukkig met zijn routineuze leven dat bestaat uit opstaan, tanden poetsen, met kleingeld een drankje kopen in de automaat voor zijn kleine woonst, toiletten poetsen, naar het badhuis gaan, eten, foto’s laten ontwikkelen, een boek lezen en dan weer slapen. Zijn leven is zoals de oude cassettes die hij in zijn bus luistert. Als het ene kantje speelt, spoelt het andere automatisch terug. Klaar om weer gespeeld te worden.
De enige rimpel in zijn vlakke bestaan lijkt wel de alomtegenwoordige digitale tv-toren die de schoonmaker steeds ziet als hij naar zijn te poetsen toiletten rijdt. Omdat Hirayama van groene bladerdaken waardoor de zon flikkert houdt, een tafereel dat hij met zijn analoge camera probeert te capteren, voelt de toren als een verstoorder van de harmonie. Het werpt een lange schaduw over het oude Tokyo waar hij van houdt.
Vroeger was het beter?
Het is moeilijk om Perfect days niet in dat nostalgische licht te bekijken. Alles aan Hirayama ademt een ‘vroeger was het beter’-vibe. Zo leidt de poetsman een analoog leven. Hij luistert naar oude cassettes, koopt en leest papieren boeken, fotografeert met een analoge camera, laat zijn foto’s ontwikkelen, speelt op toilet boter-kaas-en-eieren op een papiertje en bestelt zijn eten niet met een app maar eet gewoon in zijn favoriete eettent. Hij staat rechtstreeks in verbinding met de wereld rondom hem, en niet via een scherm of internet. Er is dus ook geen afstand tussen hem, zijn leven en zijn omgeving. Een harmonieus leven, dus.
Het is moeilijk om Perfect days niet in een nostalgische licht te bekijken. Alles aan Hirayama ademt een ‘vroeger was het beter’-vibe.
Zijn analoge levensstijl – die extra benadrukt wordt door Wenders’ keuze voor een 4:3-beeldformaat, dat aan oude televisietoestellen en Polaroid doet denken – werkt aanstekelijk. Hoe heerlijk is het niet om bij een boek in slaap te vallen? Om je eigen getrokken foto’s aan te kunnen raken? De muziek die je goed vindt vast te kunnen houden?
Ook de jongelingen waarmee Hirayama in contact komt, raken erdoor gefascineerd. Zo zoekt een love interest van een jongere collega hem nog eens op wanneer zijn collega er niet is om samen een cassette in zijn wagen te beluisteren – het geluid is er beter. Ook vraagt zijn nichtje, dat plots in zijn routineuze leven opduikt, een keer naar zijn Van Morrison-bandje. ‘Dus dit is zo’n cassette uit de oudheid. Is deze muziek op Spotify te vinden? ‘Geen idee. Die winkel ken ik niet,’ zegt Hirayama.
Voor de slechte verstaander legt Wenders het er later nog wat dikker op. ‘Mijn moeder zegt dat je in een andere wereld leeft.’ ‘Dat is waar,’ antwoordt hij. ‘De wereld bestaat uit veel verschillende werelden. Sommige zijn gerelateerd en andere niet. Mijn wereld en die van je moeder zijn heel verschillend.’
Mon oncle
Het is die clash tussen de oude ‘analoge’ en de moderne ‘digitale’ wereld die van Perfect days een andere film maakt dan pakweg Paterson (2016), een referentie die vaak opduikt in besprekingen van Wenders’ film. Geen gekke vergelijking. Net als Paterson is Perfect days een ode aan het alledaagse. Jim Jarmusch’ portret van een doordeweekse buschauffeur die plichtsbewust zijn werk doet (en na de uren poëzie pent die nooit iemand zal lezen) ademt eenzelfde tevreden gevoel.
En ook: zowel Jarmusch als Wenders steken niet onder stoelen of banken dat Japanner en slow cinema-pionier Yasujiro Ozu één van hun grootste inspiratiebronnen is. Perfect days is waarschijnlijk Wenders’ grootste eerbetoon aan de man van Late spring (1949) en Tokyo Story (1953) sinds Tokyo-Ga, ‘s mans filmdagboek uit 1984 waarin hij Ozu achterna gaat.
Meer nog dan aan Paterson of misschien zelfs Ozu is Hirayama geestelijk verwant aan Mr. Hulot, Jacques Tati’s ‘wereldvreemde’ komische personage.
Maar meer nog dan aan Paterson, de door Adam Driver vertolkte buschauffeur in Jarmusch’ film, of zelfs Ozu is Hirayama vooral geestelijk verwant aan Mr. Hulot, Jacques Tati’s ‘wereldvreemde’ komische personage uit films als Mon oncle (1958) en Playtime (1967). Dat heeft niet enkel te maken met het feit dat de Skytree-toren wat lijkt op de Eiffeltoren – die in Playtime overal te pas en te onpas opduikt, zoals de Skytree in Perfect days. Maar vooral met het feit dat Mr. Hulot doorheen de films waarin hij opduikt anderen toont hoe modernisering en industrialisatie voor vervreemding zorgen.
Zo wil de boomlange komiek in Mon oncle zijn neefje tonen hoe het leven eruitziet als je niet in de pas van de moderne vooruitgang loopt. Hoe het is om van eenvoudige dingen te genieten zonder de afleidingen van moderne technologie. Hulots zus vindt dat natuurlijk maar niks. De wereld van zijn neefjes moeder en de zijne zijn heel verschillend, weetjewel.
De berusting die Wim Wenders na een rusteloze zoektocht van meer dan een halve eeuw lijkt te vinden, vormt de essentie van Perfect days.
Ook in Perfect days presenteert Hirayama zijn van huis weggelopen nichtje – die hem consequent ‘mijn oom’ noemt – een alternatief voor die allesverslindende digitale tech-wereld. Wenders toont Hirayama als iemand waar jongeren zich goed bij voelen. Zijn nichtje vergezelt hem zelfs tijdens zijn ronde langs de openbare toiletten. Of denk aan het eerder vermelde liefje van zijn jonge collega. Hij trekt hen weg uit hun leven waarin digitale technologieën, cultuur en ervaring stilaan hebben toegeëigend, waarin ze zich stilaan vervreemd voelen.
Testament
De berusting die Wim Wenders na een rusteloze zoektocht van meer dan een halve eeuw lijkt te vinden, vormt de essentie van Perfect days. In tegenstelling tot zijn eerdere films waarin jongeren de neerslachtige hoofdpersonages de weg wezen en technologie net het onvermogen van hen benadrukten om aan het leven deel te nemen, is het hier juist de omgekeerde dynamiek: nu is het mannelijke hoofdpersonage eens de tevreden gids.
Het lijkt alsof Wenders zelf niet langer rusteloos is, niet langer op zoek is naar bewijs van zijn bestaan, zoals de Polaroid-schietende Philip in Alice in den Städten.
De man die zijn geluk altijd elders dacht te vinden, heeft dus eindelijk ontdekt dat voldoening in het hier en nu verscholen ligt. In dat opzicht is Perfect days een opmerkelijke mijlpaal in Wenders’ oeuvre – die net zoals de Tokyo Skytree hoog boven alles uittorent – die met het vinden van een soort berusting op het eindpunt van zijn reis als filmmaker komt. Als een soort filmisch testament voor de generaties na hem. Waar kan Wim Wenders na dit late meesterwerk nu nog naartoe?
'Perfect days' is in België te zien vanaf 29 november 2023 en in Nederland vanaf 14 december 2023.
Lees je onze interviews, recensies en artikels graag? Waarom ons niet steunen voor €5, €10 of €25? Schrijf je hier in op onze wekelijkse nieuwsbrief.