De klassenstrijd in Hollywood is weer voorbij. Nadat films als Joker en Parasite de jacht op het kapitalisme eventjes openden, zwengelen vandaag product placement-films als Tetris en Air weer gretig hebzucht aan. En dat heeft veel te maken met Donald Trump.
Weinig gaat er in Hollywood zo gemakkelijk in als films over ondernemers die money boven moral verkiezen. Van de megalomane mediamagnaat in de superklassieker Citizen Kane, waarvoor krantentycoon Randolph Hearst model stond, en de meedogenloze beursmakelaar Gordon ‘Greed is good’ Gekko in Wall Street tot recenter The founder, een film over de man die het imperium van McDonalds uitbouwde. Het zijn maar enkele van de vele titels die leren dat zakelijk succes maakbaar is, maar dat de weg ernaartoe bezaaid is met obstakels. Stuk voor stuk glimmende incarnaties van de Amerikaanse droom dus.
Weinig gaat er in Hollywood zo gemakkelijk in als films over ondernemers die money boven moral verkiezen.
Enkele jaren geleden leek de rot wat in dat kapitalistische ideaal te kruipen. Boosdoeners van dienst: de immer stijgende ongelijkheid, maar ook: Joker en Parasite, twee heerlijke films uit 2019 die rijken genadeloos afschilderden als slechteriken. Plots was de rijke elite opgejaagd wild op het grote scherm.
Kijk maar naar Hustlers, waarin Jennifer Lopez samen met haar strippervriendinnen rijke beurstypes oplicht of naar Ready or not, waarin een gewone meid door de liefde in een even verknipte als moordlustige familie belandt. Om nog maar te zwijgen van Jordan Peeles Us, waarin dubbelgangers het tegen hun geprivilegieerde evenbeelden opnemen. Of The hunt. Deze horrorfilm over een dozijn mensen die door conservatieve zielen opgejaagd en afgeslacht worden werd in 2020 zelfs even uit de bios geweerd.
Reden? Donald Trump tweette dat ‘liberal Hollywood’ rijke conservatieven in een slecht daglicht zette.
Business as usual
Met Air en Tetris is het in 2023 weer business as usual. Naast het feit dat beide films zich afspelen in de jaren 1980 – toch een decennium dat blonk dankzij zowel neonlichten als de Rolexen en luxewagens van gewiekste ondernemers en beursmakelaars – volgen ze een gelijkaardig scenario: een selfmade blaaskaak gaat all-in op een deal die zijn hele leven gaat maken of kraken.
Zo verfilmt Ben Affleck met Air de aanloop naar de deal tussen sportmerk Nike en Michael Jordan. Die basketballegende komt nooit echt in beeld omdat deze genietbare film vooral draait rond Sonny Vaccaro (Matt Damon), die in 1984 koste wat kost de rijzende ster wil binnenhalen om Nike’s aandeel op de basketbalmarkt stevig op te vijzelen met de ‘Air Jordan’.
Air en Tetris volgen een gelijkaardig scenario: een blaaskaak gaat all-in op een deal die zijn hele leven gaat maken of kraken.
Om die deal te bezegelen, moet Sonny zijn concurrenten aftroeven. Daarvoor haalt hij al de trucjes uit (en buiten) het boekje boven – zoals aankloppen bij Jordans moeder Deloris (op aanvraag van MJ gespeeld door Viola Davis). ‘Je wordt herinnerd om de regels die je breekt’, juicht Nike’s blootvoetse medeoprichter Phil Knight (Ben Affleck) hem toe. Just do it.
Voor wie het dankzij al het gezellige gedroom over ‘s werelds duurste (en volgens veel sneakerheads ook minst comfortabele) basketbalschoen vergeet waarover de film gaat, schetst Jordans impresario David Falk (Chris Messina) het nog eens haarfijn: ‘Ik heb geen vrienden, enkel klanten.’ Als hij door die materialistische the winner takes it all-mentaliteit eenzaam en alleen aan een restauranttafeltje moet dineren, so be it. Ook Sonny windt er geen doekjes om tijdens zijn allesbepalende sales pitch bij de Jordans: de weg naar succes is genadeloos.
Muren slopen
Terwijl Air over een trouwe, hardwerkende medewerker gaat die enkel begaan is met het marktaandeel van zijn werkgever en de spaarpot van een zwart gezin dat al ettelijke generaties op dezelfde plek in North Carolina woont, is de inzet van de deal in Tetris niet minder dan de overwinning van het kapitalisme op het communisme.
In deze film speelt Taron Egerton de ambitieuze Henk Rogers, een ondernemer-familieman die zelfs de Berlijnse muur zou neerhalen om de distributierechten te bemachtigen van Tetris, het verslavende puzzelspel dat in 1985 in elkaar werd gezet door de Russische softwareontwikkelaar Alexey Pajitnov (Nikita Efremov). Natuurlijk zijn er nog andere kapers op de kust – van mediamagnaat-fraudeur Robert Maxwell tot de KGB. Wil Rogers zijn woning niet verliezen, moet hij hen aftroeven.
De inzet van de centrale deal in Tetris niet minder dan de overwinning van het kapitalisme op het communisme.
Dat leidt op het eerste gezicht tot een compleet andere film dan Air. Niet enkel omdat de 16-bit graphics van Tetris regelmatig opduiken in Jon S. Bairds gamegeschiedenisles, ook omdat de film van de Stan & Ollie-regisseur een heel andere kant van de jaren 1980 toont dan Afflecks sportgeschiedenisles.
In tegenstelling tot de wat brave kantoorklerken die in de saaie kantoren van Nike in Oregon brainstormen, speelt Tetris zich af in een paranoïde decor van de Koude Oorlog waar moord, afpersing en gesjoemel met visas dagelijkse kost. Om het scherp te stellen: in Air worden deals via de telefoon bedisseld terwijl beide partijen 3000 mijl uit elkaar zitten, in Tetris moet Henk soms dagen wachten voordat hij een internationale lijn kan krijgen. En die wordt natuurlijk altijd afgeluisterd.
The art of the deal
Maar vergis je niet: deze films zijn quasi hetzelfde. Het zijn beide lofzangen op het kapitalisme, met aan de ene kant een kantoorklerk die lucht verkoopt en aan de andere kant een ondernemer die de muur tussen kapitalisme en communisme afbreekt met een Russisch spel dat over blokjes stapelen gaat. En beide films volgen hetzelfde manipulatieve scenario om kapitalisme te doen zegevieren, en dat werd al in 1987 gepend.
Dat jaar verscheen immers The art of the deal, het boek van Donald J. Trump (maar grotendeels geschreven door journalist Tony Schwartz) waarmee dit rijkeluiszoontje zich prompt een portie geloofwaardigheid kocht. Het boek, dat deels een memoire is en deels een zelfhulpboek voor zakenmannen, hielp de latere president van Amerika immers om zijn imago en personal brand als succesvolle zakenman te versterken.
Centraal in deze bestseller is Trumps zoektocht naar win-win-oplossingen. Hij benadrukt dat je altijd de behoeften en motivaties van de tegenpartij moet begrijpen. Daarnaast onderstreept Trump dat ook zelfvertrouwen, risico’s nemen en positief denken onmisbaar zijn om zakelijk succes te boeken.
Trumpiaans zelfvertrouwen, risico’s nemen en positief denken (tot het naïeve af) zijn de ingrediënten die de ‘once in a lifetime’ deals in Air en Tetris op smaak brengen.
En laat dat net de ingrediënten zijn die de ‘once in a lifetime’ deals in Air en Tetris op smaak brengen. Het zijn twee films die the art of the deal tonen in al zijn glimmende en soms gortige incarnaties. Of zoals één van tien principes van Nike, die doorheen de film aan bod komen, het samenvat: this is as much about battle as about business. Het zou zo een vuistregel van Trump kunnen zijn. Misschien haalde de vechtersbaas die opnieuw een gooi naar het Amerikaans presidentschap doet voor zijn visitekaartje de mosterd bij de huisfilosoof van Nike?
‘Air’ is in België vanaf 5 april in de bioscoop te zien en vanaf 12 mei via Prime Video. In Nederland is de film vanaf 13 april in de zalen te zien. ‘Tetris’ is vanaf 31 maart via Apple+ te zien.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk. Schrijf je hier in op onze wekelijkse nieuwsbrief.