Geen medium zo geschikt voor coming of age-verhalen als animatiefilm. Waar anders worden de innerlijke worstelingen van opgroeiende jeugd verbeeld in letterlijke gedaanteverwisselingen, figuurlijke reizen en leerrijke queestes?
Dat veel animatiefilms ook coming of age-films zijn, komt niet uit de lucht vallen. De meeste animatiefilms zijn immers gericht op een jong publiek en hebben een jonge protagonist – die bepaalde inzichten krijgt of verantwoordelijkheden leert opnemen. Makers van animatiefilms zijn nostalgici van beroep, want hoewel hun werk vaak gaat over opgroeien en het onherroepelijke voorbijglijden van de tijd, is het ook dikwijls een ode aan de onschuld en de vreugde van de kindertijd.
Makers van animatiefilms zijn nostalgici van beroep. Hun werk is dikwijls een ode aan de vreugde van de kindertijd.
Binnen animatiefilm zijn er verschillende genres, technieken en types – maar coming of age loopt er als een rode draad doorheen. Bij Disney bijvoorbeeld, zien we hoe Bambi in de gelijknamige film zonder veel woorden maar dankzij des te herkenbare sfeerschepping opgroeit van schattig hertenkalf tot verantwoordelijke bok. In The lion king moet de jonge leeuw Simba zijn schuldgevoel over de dood van zijn vader verwerken om te kunnen worden wie hij werkelijk is. In Moana gaat het hoofdpersonage op zoek naar de zeevaarder en natuurlijke leider in zichzelf – en redt ze en passant ook Moeder Natuur. In Encanto leert de ‘gewone’ Mirabel dat ze even waardevol is als haar magische familie, en door voorbij de krachten van haar zussen te kijken, schenkt ze hen ook een gelukkige groei.
Maar ook animatiefilms die niet uit het huis van de muis komen, thematiseren het kweken van zelfvertrouwen en eigengeloof om de (jong)volwassenheid binnen te treden. Het Japanse Studio Ghibli maakte talrijke coming of age-parels, waaronder Kiki’s delivery service, Whisper of the heart en From up on Poppy Hill. Dreamworks Animation wist dan weer met How to train your dragon het verhaal van de opgroeiende viking Hiccup om te zetten naar een succesvolle en verbazingwekkend herkenbare reeks films en series. Maar zelfs buitenbeentjes als Marjane Satrapi’s autobiografische comicverfilming Persepolis of Spider-Man: into the Spider-verse staan met twee benen in de coming of age-vijver.
Enkele reis richting vergetelheid
De mooiste metafoor voor het loslatingsproces komt van animatiemeester Hayao Miyazaki. Zijn Spirited away wordt vaak vergeleken met Alice in wonderland, omwille van de dromerige trip naar een geheimzinnige wereld. Maar eigenlijk ligt hij dichter bij Pixars Inside out. In Spirited away reist de tienjarige Chihiro mokkend met haar ouders naar hun nieuwe huis, maar belandt ze tijdens een pitstop, nadat haar ouders in varkens veranderen, in het badhuis van de goden. Eerst is ze bang en gedraagt ze zich als een pruilend kind, maar ze neemt gaandeweg meer verantwoordelijkheden op.
De elfjarige Riley overkomt in Inside out iets gelijkaardigs. Ook zij moet naar de andere kant van het land verhuizen, en ook zij is ongerust over die grote verandering. Ze klapt dicht en heeft moeite om haar emoties te uiten en zich comfortabel te voelen in de nieuwe omgeving. Zo lijkt ze de goede band met haar ouders te verliezen. Dat wordt allemaal getoond vanuit de binnenkant van Riley’s hoofd, waar haar gevoelens (en dan vooral Plezier en Verdriet) er alles aan doen om het meisje door de verwarrende periode te loodsen. De truc? Loslaten. Aanvaarden dat verandering onontkoombaar is.
Wanneer Chihiro en Riley de volwassenheid instappen, wordt hun kindertijd iets ontastbaars en onbereikbaars.
Aan het einde van Spirited away wordt Chihiro vrijgelaten door de heks Yubaba, en mag ze terug naar haar ouders. Er wordt haar alleen gevraagd om niet achterom te kijken, voor ze de tunnel naar de mensenwereld door is. Ze schudt in die tunnel de angst van zich af om ruimte te maken voor nieuwe ervaringen, een nieuwe toekomst. Wat hier in een donkere tunnel gebeurt, komt gelijkaardig terug in een donkere vergeetput in Inside out. Daar offert Bing Bong, het denkbeeldige vriendje van Riley, zich op. Hij verdwijnt en zorgt ervoor dat zij zich hem nooit meer zal herinneren, zodat Riley de kans krijgt om gelukkig te worden in haar nieuwe stad. Wanneer Chihiro en Riley dus hun kindertijd achterlaten en hun volwassenheid instappen, is er geen weg terug – die kindertijd wordt iets ontastbaars en onbereikbaars.
Ouder-kindrelaties
Zoals de Bing Bong-scène laat zien, blinkt Pixar uit in de categorie ‘nostalgische tearjerkers voor volwassenen, doldwaze avonturen voor kinderen’. Ouder-kindrelaties lijken Pixar wel in het bloed te zitten met films als Finding Nemo, The Incredibles, Brave, Coco en Luca. Of de Toy story-franchise waarin Woody en Buzz fungeren als surrogaat ouders van Andy en Bonnie, die over de loop van vier films hun ‘ouders’ steeds minder nodig hebben.
In het onvolprezen Onward uit 2020, waarvan de weinig subtiele boodschap luidt dat de betovering van de kindertijd vervaagt naarmate je ouder wordt, gaan de broers Ian en Barley op een letterlijke queeste om hun overleden vader te spreken. Een metaforische reis die eindigt met de aanvaarding van de dood van die vader en een geloof in hun wederzijdse relatie.
In de Toy story-franchise fungeren Woody en Buzz als surrogaat ouders van kinderen die hun ‘ouders’ steeds minder nodig hebben.
Maar het recente Turning red is misschien wel het eerste expliciet zo genoemde coming of age-verhaal uit de Pixar-catalogus. Ook hier staat weer een moeder-dochterrelatie op de helling, omwille van de uitdagingen van de puberteit. Al ontstaan de strubbelingen minder omwille van groeiende borsten en ontspruitende lustgevoelens, en meer omwille van het meisje Mei’s transformatie in een grote rode panda. Of… was dat metaforisch bedoeld?
Animatiefilms die coming of age verbeelden, zoals Inside out en Spirited away, bieden ontroerende en herkenbare kijkervaringen over de leeftijdsgrenzen heen. De filmmakers lijken hun voorbijgevlogen kindertijd te willen vangen in hun animaties, wat zorgt voor een ongeziene universaliteit. Want er is geen mens die nooit kind is geweest.
Dit artikel is geschreven naar aanleiding van de release van ons vierde printnummer: 'Ontgroeien we ooit coming of age-films?'. Benieuwd naar meer? Het nummer is vanaf eind juli te koop in onze verkooppunten. Of krijg het als abonnee in de brievenbus.