Er is een nieuw hoofdstuk voor de franchise, 25 jaar na de release van de oorspronkelijke Scream. Met die eerste film schaafde wijlen horrorlegende Wes Craven aan de vastgelegde regels van het horrorgenre. Hij maakte komaf met de conservatieve moraal die vroegere slashers typeerde en durfde sterke, vrouwelijke personages centraal te zetten.
Casey Becker (Drew Barrymore), “een vriendelijk gezicht met onschuldige ogen” aldus het officiële script, is alleen thuis en wacht op haar vriendje. De popcorn staat al op het vuur, wanneer plots de telefoon gaat. Een onbekende stem houdt haar aan de praat en stelt steeds persoonlijkere vragen. Het gesprek neemt een scherpe bocht wanneer de man, later beter bekend als ‘Ghostface’, naar haar naam vraagt. “Ik wil weten naar wie ik aan het kijken ben”, zegt hij. Tien minuten later hangt ze, enkele ingewanden lichter, aan een boom.
Wes Craven slaakte een diepe zucht toen hij die openingsscène las. “Dit wil ik niet nóg eens doen”, zei hij. Craven wilde al lang “ontsnappen uit het horrorgetto”. In 1996 was horror immers dood en begraven. Vijftien jaar eerder heersten de grote franchises over het horror-koninkrijk: Friday the 13th, A nightmare on Elm Street en Halloween. Tegen het einde van de eighties werden de franchisefilms karikaturen van zichzelf. In de jaren negentig was het horrorlandschap een dode woestijn: gekken met messen hadden voorgoed afgedaan.
Hyperpostmodernisme
In de openingsscène vertelt Casey Becker de onbekende beller dat Halloween haar favoriete griezelfilm is en dat ze ‘de eerste Nightmare on Elm Street wel goed vindt, maar dat de sequels nergens op lijken’ – ziehier het eerste metamoment van Wes Craven, de regisseur van (enkel) de eerste Nightmare on Elm Street, in Scream. Ze kost haar vriendje Steve het leven omdat ze niet meer weet dat Jason Voorhees pas in de tweede Friday the 13th de moordenaar is. ‘Ga snel naar de Mackenzies (de buren)’, zegt haar vader tegen haar moeder, wanneer ze toekomen bij het huis en merken dat er iets niet pluis is – exact hetzelfde advies dat Laurie Strode geeft aan de babysit-kinderen in Halloween. En zowel in Haddonfield (Halloween) als in Woodsboro (Scream) loopt er een belangrijk personage met de naam ‘Loomis’ rond.
De Scream-franchise staat zo bol van verwijzingen naar andere films dat ze in wetenschappelijke literatuur met de term ‘hyperpostmodernisme’ omschreven wordt.
Moest het nog niet duidelijk zijn: het duurde niet erg lang voor de onderlegde kijker besefte dat Scream bol zou staan van de intertekstualiteit. Daarmee speelden Craven en schrijver Kevin Williamson perfect in op de tijdgeest: anders dan vorige generaties had ‘Generation X’ de mogelijkheid om films naar hartenlust te herbekijken, dankzij de intrede van videospelers. Scream ging er als eerste van uit dat de kijkers hun klassiekers kennen, de regels van het genre, wie er als eerste aan gaat en wie er als laatste zal overblijven.
Anderzijds is er geen toegangsexamen nodig om Scream te kunnen vatten: jongere generaties groeiden op met Scream en zijn sequels als eerste kennismaking met het horrorgenre. Scream is voor hen wat A nightmare on Elm Street was voor wie jong was in de jaren tachtig.
Ook de personages uit de film groeiden op met diezelfde horror-en slasherfilms uit het vorige decennium. ‘Al die films zijn identiek aan elkaar, met een domme griet met grote borsten die niet kan acteren en de trappen oploopt terwijl ze eigenlijk de voordeur zou moeten kiezen; het is een aanfluiting’, zegt hoofdrolspeelster Sidney Prescott (Neve Campbell) aan de telefoon met Ghostface, luttele minuten voor ze zelf in een vlaag van paniek de trap op rent. De Scream-franchise staat zo bol van de al dan niet subtiele verwijzingen naar andere films dat ze in wetenschappelijke literatuur met de term ‘hyperpostmodernisme’ omschreven wordt.
Het Janet Leigh-moment
Dat Drew Barrymore zo snel al uit de film zou verdwijnen, was niet voorzien. Barrymore, wereldberoemd sinds haar debuut als kindsterretje in E.T., pronkte prominent op de poster. ‘Niemand verwachtte dat we America's sweetheart al na een kwartier van kant zouden maken’, aldus Wes Craven in de documentaire Still screaming. Aanvankelijk was het zelfs niet voorzien om van Barrymore het eerste slachtoffer te maken. Integendeel, ze was gecast als Sidney Prescott, de ster van de film. Het was haar eigen idee om van rol te wisselen en zo haar eigen 'Janet Leigh'-momentje te beleven, naar analogie met het personage dat al na de eerste akte in Alfred Hitchcocks Psycho het loodje legde in de iconische douchescène.
The Final Girl is het laatste overlevende personage, een voorbeeldig meisje dat de psychopaat te slim af is.
Scream geldt als een ode aan de slasherklassiekers van de jaren tachtig, maar verschilt ook op cruciale punten van zijn voorgangers. In het nieuwe boek The 1990s Teen Horror Cycle licht horror-filmcritica Alexandra West toe hoe de aloude franchises als Friday the 13th eerst en vooral draaien rond de moordenaars. Freddy en Jason keren telkens terug en zijn de echte sterren van het spektakel, niet de overlevenden of de slachtoffers.
Dat veranderde met Scream, niet alleen omdat het de protagonist – Sidney Prescott – is die ook in alle sequels opduikt. In films als Scream worden we voor het eerst aangemoedigd om écht te supporteren voor ‘the Final Girl’ en niet voor de moordenaars. The Final Girl, zoals gedefinieerd in het klassieke naslagwerk Men, Women, and Chainsaws (1992) van Carol Clover, is het laatste overlevende personage, een voorbeeldig meisje dat de psychopaat te slim af is of hem zelfs weet te verslaan.
Seks = dood
In de slashers van de jaren negentig, waarvoor Scream de aanzet gaf, zijn de protagonisten ook Final Girls, maar hebben ze wel een uitgewerkte achtergrond en zijn het complexere en interessantere personages. Zo draagt Sidney Prescott in Scream een groot onverwerkt trauma met zich mee – de moord op haar promiscue moeder – en krijgen we een behoorlijk ruime inkijk in haar onzekere psyche en complexe relatie en vriendschappen.
In die zin is Sidney misschien wel dé ultieme Final Girl, nog meer zelfs dan Laurie Strode (Jamie Lee Curtis) in Halloween. De opkomst van het feminisme in de jaren negentig is daar niet vreemd aan, zo poneert West in The 1990s Teen Horror Cycle, ‘Want Scream is in de eerste plaats Sidneys film. Het gaat uiteindelijk over de strijd van een jonge vrouw om de controle over haar narratief te herwinnen van kwade, misogyne krachten.’ Dat was ook wat Neve Campbell zelf aansprak in de rol, zei ze in Still screaming: ‘Het is een fijne verandering om te zien dat Sidney niet louter een slachtoffer is. Ze is sterk en straalt passie uit, dat is wat je nodig hebt in moderne horrorfilms.’
Niet alleen Sidney is een Final Girl, eigenlijk is ook Gale Weathers (Courteney ‘Monica Geller’ Cox) dat. Ook zij is in elke Scream-film te zien, net als haar romantic interest, de klunzige politieagent Dewey (David Arquette, met wie Cox ook in het echte leven even getrouwd was). In de vorige generatie horrorfilms zou een carrièregerichte, egocentrische en immorele vrouw als Gale al lang afgestraft zijn geweest, liefst door een psychopaat met een mes of bijl. Ook daarin verschilt Scream van zijn voorgangers: Scream breekt met de horrortraditie om irritante personages te introduceren die er alleen maar zijn om afgeslacht te worden. Gale groeit in de vier Scream-films gestaag uit tot de tweede heldin van de reeks, zij aan zij met Sidney, terwijl beiden in het prille begin nog elkaars bloed kunnen drinken.
In de vorige generatie horrorfilms zou een carrièregerichte, egocentrische en immorele vrouw als Gale al lang afgestraft zijn geweest.
Een Final Girl in de jaren tachtig was eendimensionaal en diende zich bovenal te gedragen als een deugdelijk meisje, vrij van zonden en losbandigheid. Met stip op één: nooit ofte nimmer zal je uit de kleren gaan. ‘Sex equals death’, zegt horrornerd Randy in Scream wanneer hij voor zijn vrienden haarfijn alle regels in een horrorfilm oplijst. En, kijk eens aan, als ware het een aanklacht tegen de conservatieve moraal van de slasherklassiekers: Sidney heeft seks én ze overleeft de daad. Dat ze haar maagdelijkheid schenkt aan een jongen die luttele minuten later een moordlustige maniak blijkt te zijn die ook nog eens haar eigen moeder heeft gemold, laten we even buiten beschouwing.
'Scream 5' speelt nu in de bioscoop.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.