In L’ennemi speelt Jérémie Renier een Waals parlementslid dat verdacht wordt van de moord op zijn vrouw. Het verhaal is geïnspireerd door de zaak-Wesphael, al is de Brusselse filmmaker Stephan Streker de eerste om de gelijkenissen maximaal te minimaliseren. ‘Bernard Wesphael is niet het onderwerp van deze film, België is dat.’
Toen Bernard Wesphael op 1 november 2013 in Oostende gearresteerd werd op verdenking van de moord op zijn vrouw, moest Vlaanderen nog ontdekken wie deze man was. Een Waals parlementslid, zo bleek al snel. Maar dus ook iemand wiens geliefde op verdachte wijze om het leven was gekomen. Zelfdoding of doodslag? Die vraag stond uiteindelijk centraal in het ruchtmakende proces dat volgde. Wesphael ging vrijuit, maar daarmee was lang niet iedereen overtuigd van zijn onschuld.
In de film heet de man om wie het draait Louis Durieux. Het is de Waalse acteur Jérémie Renier, bekend van films als L’amant double (2017) en L’enfant (2005), die hem grandioos neerzet. Durieux, een prominent politicus, belandt in een rollercoaster wanneer zijn grote liefde op verdachte wijze om het leven komt in een hotelkamer, waar ze samen verbleven. Klinkt vertrouwd, toch?
Natuurlijk ontkent filmmaker Stephan Streker niet dat hij zich liet inspireren door het verhaal van Bernard Wesphael. Wat hij zo fascinerend vond, was ieders vaststaande overtuiging van de politicus zijn (on)schuld. L’ennemi is een bijzondere karakterstudie van een man wiens leven op een nacht een onomkeerbare wending neemt. Tegelijk toont het een relatie die even intens passioneel als toxisch is. Vanzelfsprekend draait het ook om de schuldvraag: heeft Durieux zijn geliefde om het leven gebracht?
Zekerheden en twijfel
‘Vragen zijn interessanter dan antwoorden’, legt de filmmaker uit over Zoom. ‘Ze breken zaken open, terwijl antwoorden ze sluiten. Laat ons dus maar twijfelen en bevragen. Het is tenslotte op basis van zekerheden dat mensen het wreedst zijn naar elkaar toe. Neem nu iemand als Hitler. Als hij meer had getwijfeld, dan was het veel beter uitgedraaid voor iedereen.’
‘Vragen breken zaken open, terwijl antwoorden ze sluiten. Laat ons dus maar twijfelen en bevragen.’
De cineast had voor zichzelf niet uitgemaakt of zijn Louis Durieux nu wel of niet schuldig was. ‘Ik weet het oprecht niet. Spreekt hij de waarheid wanneer we hem horen zeggen dat hij zich niets herinnert? Twijfel is interessant, daarom is het zo aanwezig in het verhaal. Dat was ook al het geval bij mijn vorige film.’
Dat is Noces, de film die Streker in 2017 uitbracht. Het verhaal is dat van een Belgisch meisje met Pakistaanse wortels dat zich gevangen weet tussen traditie en westerse moraal. ‘Veel mensen vertelden me dat ze vóór de film meer zekerheden hadden dan erna. Dat heeft mij als maker toen enorm opgetogen gestemd.’
Met permissie?
Hoe interessant L’ennemi ook mag zijn, het heeft tegelijk iets wrangs. Wesphael ging namelijk vrijuit. De jury van het assisenproces oordeelde dat er redelijke twijfel was en zag daarom af van een veroordeling. Nu rakelt Stephan Streker met zijn film de hele historie opnieuw op, waarmee hij zich met de nodige vrijheid Wesphaels – hoogst traumatische – verhaal toeëigent.
Vorige zomer wekte zo Stillwater nog flink wat commotie. De Hollywoodfilm gaat over een Amerikaanse vader (Matt Damon) die naar Marseille trekt om zijn dochter te bezoeken in de gevangenis. Zij studeerde er al enige tijd als uitwisselingsstudente, toen ze op een nacht haar kamergenote dood aantrof en uiteindelijk veroordeeld werd voor de moord. Zelf had ze haar onschuld altijd volgehouden.
Wie in 2007 (en de jaren nadien) de actualiteit had gevolgd, kon in Stillwater het ophefmakende verhaal herkennen van Amanda Knox. Filmmaker Tom McCarthy (Spotlight) maakte er in interviews zelfs geen geheim van dat hij met Knox’ verhaal aan de slag was gegaan. Alleen was de vrouw op geen enkele manier betrokken. Laat staan dat haar toestemming was gevraagd. Of hoefde dat niet omdat de vrouw in de film Allison heet (en dus niet Amanda), naast nog een boel andere feitelijke verschillen? Zijn er geen grenzen aan wat fictie vermag?
Alvast niet voor Stephan Streker. De filmmaker reageert verbolgen als we hem vragen of hij wel het recht had om Bernard Wesphaels verhaal aan te grijpen voor een film. Tenslotte was het Wesphael die het allemaal had meegemaakt, toch? ‘Maar nee! Het verhaal dat ik met L’ennemi vertel, is er hooguit losjes door geïnspireerd. Mag ik dat? De wet staat me toe dat te doen.’
‘De film zegt ook helemaal niets over Wesphaels schuld of onschuld. Ik zou een gevaarlijk iemand zijn als ik daarover een film zou maken. De film is fictief.’
‘De film zegt ook helemaal niets over Wesphaels schuld of onschuld. Ik zou een gevaarlijk iemand zijn als ik daarover een film zou maken. De film is fictief. Wesphael stond niet op het punt eerste minister te worden, zoals dat bij Louis Durieux het geval was. Hij had helemaal geen zoon van die leeftijd. Alle personages zijn fictief. Allemaal! Als de film over Bernard Wesphael ging, zou het hoofdpersonage ook zo geheten hebben.’
Of hij de voormalig politicus gesproken heeft? ‘Natuurlijk niet! Het verrast me dat je mij dat vraagt. Net omdat de film niet over hem gaat.’
Typisch Belgisch
Naast twijfel heeft voor Stephan Streker ook de liefde een belangrijk aandeel in het verhaal. ‘Het is het mooiste wat er is, maar ik wilde ook laten zien hoe gewelddadig en destructief liefde kan zijn.’ Tegelijk is L’ennemi een heel erg Belgische film. ‘Durieux is amper bekend in Vlaanderen, terwijl hij elk moment premier kan worden. Hij spreekt geen Nederlands. Nochtans is dat de taal die de meeste Belgen spreken.’ Onwaarschijnlijk maar waar, en typerend voor de situatie in ons land.’ Ik heb een film willen maken die op dat vlak veelzeggend is. Laat mij nog een stap verder gaan. Bernard Wesphael is niet het onderwerp van deze film, België is dat.’
‘Liefde is het mooiste wat er is, maar ik wilde ook laten zien hoe gewelddadig en destructief het kan zijn.’
Naast Renier duiken in bijrollen bekende Vlaamse acteurs op, zoals Sam Louwyck, Bruno Vanden Broecke en Peter Van den Begin. ‘De enige bijrol die ik heb geschreven met de acteur in het achterhoofd, was de rol van Sam Louwyck. Ik had al met hem samengewerkt voor Le monde nous appartient. Elke zin heeft hij precies zo gebracht als ik hem bedoeld had. Maar mijn favoriete acteur wereldwijd is Bruno Vanden Broecke. Ik heb hem in de KVS aan het werk gezien in Missie en ik was tot tranen toe bewogen. Ik moest gewoon met hem samenwerken.’
‘Het paste helemaal in het verhaal dat ik naast Franstalige acteurs ook met Vlaamse acteurs zou werken. Allemaal hadden ze de hoofdrol kunnen spelen. Toch namen ze genoegen met een kleine rol. Zo sterk geloofden ze in de film en verhaal dat ik wilde vertellen.’
L’ennemi speelt vanaf 26 januari in België in de bioscoop.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.