Met Stagecoach zorgde John Ford op eigen houtje voor een rehabilitatie van de western, een genre dat gedurende de jaren 1930 in het slop was geraakt.
Het jaar 1939 staat in het collectieve geheugen gegrift als het jaar waarin Victor Fleming triomfeerde met het romantische burgeroorlog-epos Gone with the wind, maar ook de wonderbaarlijke musical The wizard of Oz op het publiek losliet. Het was tevens het jaar waarin Jean Renoir nieuwe stijlen introduceerde in het baanbrekende La règle du jeu en Greta Garbo haar opwachting maakte in de canonieke komedie Ninotchka. Maar dit keerpunt in de filmgeschiedenis is eveneens toe te schrijven aan John Ford, die dat jaar met Stagecoach de western nieuw leven inblies.
Tijdens de jaren 1930 van de vorige eeuw was de western veel van zijn glans verloren en op sterven na dood verklaard. Het genre werd nog bijna uitsluitend geassocieerd met oppervlakkig B-film entertainment en meestal op hoongelach onthaald. Ook het nochtans niet onaardige The big trail (1930) bijvoorbeeld – Raoul Walshs superproductie van twee miljoen dollar – bleek geen succesverhaal. Gelukkig kon Ford het tij tijdig keren.
In de jaren 1930 was de western veel van zijn glans verloren en werd het genre op hoongelach onthaald.
Net als D.W. Griffith, Alan Dwan en andere tijdgenoten, wordt John Ford algemeen beschouwd als een grondlegger van de Amerikaanse cinema. De Iers-Amerikaanse regisseur had van meet af aan een sterk oog voor compositie en filmische ruimte ontwikkeld. Toen hij in 1939 aan Stagecoach begon, had Ford, die in de jaren 1920 de ene na de andere western uitbracht, echter al twaalf jaar lang geen enkele western meer gedraaid.
Divers pluimage
Voor het script baseerde Ford zich op een kortverhaal van Ernest Haycox, al vond scenarist Dudley Nichols de ware inspiratie bij Boule de Suif van de Franse romanschrijver Guy de Maupassant. Stagecoach handelt over zeven passagiers en twee bestuurders die met een postkoets doorheen vijandig grondgebied reizen om vanuit Arizona New Mexico te bereiken, en onderweg de nodige gevaren moeten trotseren. John Wayne geeft gestalte aan een heldhaftige outlaw die zint op wraak ten aanzien van de moordenaars van zijn vader en broer.
John Ford dringt echter ook diep door tot het karakter van de personages die Wayne omringen. Zijn gezelschap bestaat uit een divers pluimage van Amerikanen met een uiteenlopende sociale achtergrond: onder hen een prostituee met een gouden hart, een arts die kampt met een drankprobleem, de zwangere echtgenote van een officier, een bankier en een geniepige gokverslaafde. Niettegenstaande hun tegenstrijdige belangen, zitten ze met elkaar opgescheept. Het is dan ook nogal wiedes dat deze kleine groep – die een interessante, maar naïeve afspiegeling is van de Amerikaanse maatschappij – hun geschillen zullen moeten bijleggen om dit avontuur tot een goed einde te kunnen brengen.
Primus
De plot van Stagecoach speelt zich af tegen de achtergrond van het overweldigende landschap van Monument Valley. Ford was niet de eerste die er een film opnam, maar was alleszins een primus in de wijze waarop hij optimaal gebruik maakte van deze schitterende locatie. Zoals Mark Cousins in zijn verhelderende boek Close-up stelt, had Ford overigens goed begrepen dat hij de emoties van zijn personages dramatisch kon versterken door visueel diepte te geven aan zijn shots. Die gedurfde stijl zou een voorbode blijken van de radicale vernieuwingen die zich tijdens de jaren 1940 zouden voltrekken. Het is geenszins een toeval dat Orson Welles, tijdens de totstandkoming van het legendarische Citizen Kane (1941), naar eigen zeggen Stagecoach uitvoerig aanwendde als studiemateriaal.
Door diepte te geven aan zijn shots zette Ford een voorbeeld voor radicale vernieuwingen die zich in de jaren 1940 zouden voltrekken.
Zo tekende John Ford anno 1939 de archetypes van de western opnieuw uit, waardoor het genre eindelijk weer au sérieux werd genomen en een volwassen vorm aannam. Fords invloed op de Westerse cinema was aanzienlijk. Maar ook daarbuiten werd zijn werk een toonbeeld, onder meer voor beroemde cineasten zoals Akira Kurosawa, Glauber Rocha en Ousmane Sembène.
'Stagecoach' speelt op 26 januari 2023 en 5 februari 2023 in Cinematek, met tweetalige inleiding door Wouter Hessels.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.