Pietro Marcello keert na zijn succesvolle fictiefilm Martin Eden met For Lucio terug naar zijn oude liefde: documentaire. Maar zijn portret van de Italiaanse volkszanger Lucio Dalla is geen typische muziekdocu geworden. ‘Ik kon het niet over hem hebben zonder het ook over Italië te hebben.’
Op 1 maart 2022 zal het tien jaar geleden zijn dat Lucio Dalla onverwacht overleed. Na zijn ontbijt in een Zwitsers hotel, waar de bijna 69-jarige Italiaanse volkszanger verbleef omdat hij er de avond ervoor een optreden had, stuikte hij neer. Niet alleen zijn hart hield er die middag definitief mee op, ook dat van veel Italianen bleef toen even stilstaan. De man achter populaire folkhits als ‘Automobili’ en ‘Caruso’ had immers vier decennia lang de vinger aan de pols gehouden van het Italiaanse volk.
‘Lucio Dalla was onze Jacques Brel. Buitengewoon getalenteerd én geliefd.’
‘Net zoals mijn vader was ik een enorme fan van Dalla’, vertelt Pietro Marcello over For Lucio, zijn nieuwe archieffilm die sinds kort via fijnproeversplatform Mubi te bekijken is. ‘Ik kom uit een volkse familie en hij maakte volkse muziek. Dalla was onze Jacques Brel. Buitengewoon getalenteerd én geliefd. En eigenlijk was hij ook onze Hemingway. Zijn nummers gingen immers over thema’s als liefde, immigratie, armoede, rijkdom en het alledaagse leven. Hij was zowel populair als authentiek. Nooit verloochende hij zijn achtergrond. Zelfs niet op het toppunt van zijn roem. Dat vind ik echt bijzonder.’
Sjofele sujetten
Dat uitgerekend Pietro Marcello een ode maakt aan Dalla verbaast eigenlijk niet. De in 1943 in Bologna geboren artiest is immers een nuchtere held zoals de Italiaanse cineast ze graag portretteert. Net als in Martin Eden, de adaptatie van Jack Londons roman uit 1909 waarin Marcello een zoekende schrijver volgt die de wereld rondom hem kritisch in kaart brengt, is Dalla een artiest die zijn hart verpand heeft aan het gewone volk. Zo erg zelfs dat Dalla zijn leven als jazzmuzikant opzegde om een carrière als volkszanger te beginnen. Hoewel er vooral financiële motieven meespeelden, noemt Dalla in For Lucio jazz ook een onbegrijpbare intellectuele taal. Vrij vertaald: elitair. Net zoals Marcello’s Martin Eden is Dalla een sjofele outsider, de spreekbuis van Giovanni met de pet.
‘Via Dalla en zijn muziek kon ik gemakkelijk inzoomen op de scharniermomenten van het naoorlogse Italië.’
‘Ik kon geen film over hem maken zonder het over het Italië van toen te hebben’, verklaart Marcello. ‘Via hem en zijn muziek kon ik ook inzoomen op de scharniermomenten van het naoorlogse Italië.’ En dat kunnen vreugdevolle momenten zijn zoals de iconische Italiaanse autorace Mille Miglia tot opstanden bij Italië’s nationale trots – autobouwer Fiat – en de bomaanslag in het station van Dalla’s thuisbasis Bologna op 2 augustus 1980.
Muzikale mentor
En eigenlijk vormt die laatste gebeurtenis bijna het einde van de film. ‘Ik wilde het enkel over het eerste deel van zijn carrière hebben. Dat is de periode die ik het beste ken. Dat is mijn Dalla. Misschien maak ik ooit nog een vervolg op deze documentaire, maar het was nooit mijn bedoeling om een volledige biografie van hem te maken. Ik wilde geen perfect portret maken, maar zijn ziel capteren. Daarin ben ik volgens mij wel geslaagd.’
'Ik wilde het enkel over het eerste deel van zijn carrière hebben. Dat is de periode die ik het beste ken. Dat is mijn Dalla.’
Een andere reden waarom hij vooral inzoomt op dat deel uit Dalla’s carrière is Roberto Roversi, een dichter en schrijver die graag gezien werd door linkse intellectuelen en cineasten als Pier Paolo Pasolini. Hij schreef liedjesteksten voor enkele van Dalla’s beste albums. ‘Dalla heeft echt geluk gehad dat Roversi ooit zijn pad kruiste. Hij heeft een groot deel van zijn carrière aan hem te danken. Roversi was zijn mentor. Hij vormde Dalla tot de zanger, dichter en performer die zijn gevoelens en ideeën feilloos via zijn muziek kon articuleren aan een groot publiek.’
Passie op pellicule
De manier waarop Marcello zijn emoties en inzichten het beste uitdrukt, is dan weer pellicule. Zijn werk is een eclectische en kleurrijke beeldverzameling waar begrippen als plaats en tijd enorm rekbaar zijn. Dat was reeds in Martin Eden, de festivallieveling waarin hij Jack Londons verhaal van Californië naar Italië verhuist en waarin zoveel anachronismen zitten dat de film zich buiten de tijd lijkt af te spelen. Maar ook in For Lucio zijn de handvatten schaars en is het voor kijkers die Dalla niet kennen soms verdrinken in de bezwerende beeldenstroom.
De Italiaanse filmmaker is duidelijk meer geïnteresseerd in het tonen van archieffragmenten, die hij van een extra betekenislaag voorziet, dan in het annoteren en situeren ervan. ‘Ik ben een archivaris’, bekent Marcello als we hem vragen waarom hij na Martin Eden weer het archief in dook. ‘Natuurlijk vind ik het fijn om zelf de camera te hanteren en speelfilms te maken, maar ik hou echt van de ambacht die bij film komt kijken. Ik benader cinema artisanaal. Werken met pellicule en monteren, daar doe ik het voor. Sinds ik op mijn twintigste besefte dat ik filmmaker wilde worden, wist ik: ik wil verhalen vertellen met pellicule.’
'Ik concurreer niet met andere cineasten, enkel met mezelf.'
‘Voor mij is het trouwens moeilijk om mijn passie voor film in een andere taal te vangen (het interview verliep in het Engels, nvdr). En eigenlijk heb ik ook geen voorbeelden waarnaar ik kan verwijzen. Mijn methode is vooral: montage en zelfkritisch zijn. Ik concurreer niet met andere cineasten, enkel met mezelf. Samen met mijn films moet ik een groei doormaken. Dat is belangrijk. Om die reden vind ik het moeilijk om een project af te ronden. Voor mij is een film immers nooit compleet. Ach. Ik heb al mijn liefde voor Dalla in deze film gestoken. Het is geen compleet portret, maar hopelijk voel je mijn liefde voor hem.’
'For Lucio' kan je nu bekijken via het streamingplatform Mubi.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.