In Ballad of a white cow schetsen Maryam Moghadam en Behtash Sanaeeha een intiem portret van een Iraanse die rouwt na de onterechte executie van haar man. ‘De doodstraf is al dertig jaar populair in Iraanse film. Nu pas worden er vraagtekens bij geplaatst.’
‘Mijn vader werd geëxecuteerd toen ik een kind was’, vertelt Maryam Moghadam. ‘Om politieke redenen’, voegt de Iraanse actrice-cineaste daar nog snel aan toe. Ze zegt het alsof ze daarmee alles verklaart. Of om duidelijk te maken dat ze die pijnlijke periode niet nog eens wil oprakelen. Toch is dat net wat ze samen met Behtash Sanaeeha doet in Ballad of a white cow, het prachtige rouwportret waarin Moghadam ook de hoofdrol voor haar rekening neemt. Als Mina, de moeder van een dove jonge dochter – Bita – en de weduwe van een man die net werd geëxecuteerd. Voor een misdaad die hij niet beging.
‘Het is het verhaal van zovelen’, springt Sanaeeha zijn partner en co-regisseur bij. Daarmee doelt de 41-jarige filmmaker op het feit dat zijn thuisland koploper is in executies. In 2019 werden er immers 225 beschuldigden ter dood veroordeeld. Volgens Amnesty International voert Iran daarmee jaarlijks bijna evenveel executies uit als al de andere landen ter wereld samen. ‘Maar onze film is naast op vele getuigenissen toch vooral geïnspireerd door het verhaal van Maryams moeder – aan wie we onze film ook hebben opgedragen.’
‘Ze is ons enorm dankbaar dat we dit vertellen’, gaat Moghadam naadloos verder. ‘En ik vond het dan weer bijzonder om in een rol te mogen kruipen die op mijn moeder is geïnspireerd. Moeilijk ook. Voor deze vertolking moest ik boven mezelf uitstijgen, want falen was in dit geval geen optie.’
‘Film is een kunstvorm die we niet willen opofferen om een politieke boodschap te brengen.’
De doodstraf is populair in Iraanse cinema. Mohammad Rasoulof maakte er There is no evil over, een film die binnenkort ook verschijnt.
Behtash Sanaeeha: ‘Inderdaad. Wij hebben onze films bijna tegelijkertijd gedraaid – zonder te weten dat beide thematisch zo dicht bij elkaar liggen. Ik zag zijn film ook nog maar een maand of drie geleden. Maar al gaan beide films over de doodstraf in Iran, toch zijn ze totaal verschillend. Zowel inhoudelijk als vormelijk. In tegenstelling tot Rasoulof wilden wij geen politieke film maken. Wij focussen meer op drama, op personages en op de relaties tussen hen. We tonen zelfs geen beelden van een rechtszaal, enkel de gevolgen van wat er daar gezegd wordt. Eigenlijk is Ballad of a white cow een donkere romance. Een ietwat verknipt liefdesverhaal tussen een man die de doodstraf voltrok en de weduwe van deze geëxecuteerde.’
Maryam Moghadam: ‘Film is een kunstvorm die we niet zomaar willen opofferen voor een politieke boodschap. Wij wilden zeker geen schreeuwerige journalistieke film over dat beladen topic maken, maar een gelaagde karakterstudie.’
Toch is Ballad of a white cow onder al zijn lagen bijzonder kritisch voor het Iraanse strafrecht.
Sanaeeha: ‘De films die al over de doodstraf zijn gemaakt, focusten op de familie van de geëxecuteerde die vergeven moest worden door de familie van het slachtoffer. Of op het feit of er al of niet smartengeld moest worden betaald. Samen met Rasoulofs film is de onze dus de enige die kritisch kijkt naar de doodstraf, ja. Toch straf dat de doodstraf al decennia populair is in Iraanse film en er nu pas vraagtekens bij worden geplaatst? Enfin, ik ben blij dat we deze film gemaakt hebben zoals we hem gemaakt hebben. Minimalistisch en poëtisch.’
Zelfs de titel van de film is poëtisch. Waarvoor staat Ballad of a white cow?
Moghadam: ‘Die refereert enerzijds aan de Islamitische wet, de Sharia. In de Koran is er immers een hoofdstuk dat “de koe” heet. Hierin worden de wetten opgesomd, die eigenlijk samen te vatten zijn als “oog om oog, tand om tand.” En anderzijds worden koeien in Islamitische tradities ook vaak opgeofferd tijdens ceremonies. En de kleur wit staat voor onschuldig.’
Sanaeeha: ‘Het is dus niet toevallig dat Maryams personage in een melkverwerkingsbedrijf werkt. (lacht) Trouwens, niet enkel inhoudelijk werken we graag met symbolen en metaforen. Ook visueel vinden we dat belangrijk. Lange opnames, harmonische composities en uitgekiende set designs… dat zijn allemaal belangrijke elementen van onze filmtaal.’
‘Ik ben blij dat we een echt portret hebben van een Iraanse vrouw die thuis geen hoofddoek draagt – voor de eerste keer sinds de revolutie in 1979!’
Naast de doodstraf is ook vrouwelijkheid een belangrijk thema: Mina en haar dove dochter Bita zijn twee sterke vrouwen in een mannenwereld.
Moghadam: ‘In Iraanse cinema kunnen we over zoveel dingen nog niet eerlijk zijn, maar ik voel me wel verantwoordelijk om mensen zo waarachtig mogelijk te portretteren. Zeker vrouwen. In films moeten ze altijd een hoofddoek dragen – ook in binnenhuisscènes. In realiteit dragen maar weinig vrouwen een hoofddoek in huis. Daarom wilde ik een vrouw tonen die er daar géén draagt. Dat is dus een misdaad. Ik ben blij dat we het toch gedaan hebben. Nu hebben we tenminste een echt portret van een Iraanse vrouw die thuis geen hoofddoek draagt – voor de eerste keer sinds de revolutie in 1979!’
De dove Bita is genoemd naar een iconische Iraanse film – Bita uit 1972 – en is zelf ook verslingerd aan cinema. Hoeveel van jullie filmliefde zit er in haar?
Sanaeeha: (lacht) ‘Veel. Wij raakten beiden op jonge leeftijd verslaafd aan film. Na de revolutie was een videospeler of films in huis hebben verboden. Als je videomateriaal had, kon je dus een jaar in de cel belanden. Toch had mijn vader nog een grote filmcollectie van voor de revolutie van 1979. Na de revolutie nodigde hij vaak familie uit om film te kijken. Dan zat ik daar als jongen van zes of zeven jaar altijd verwonderd bij.’
Moghadam: ‘Kinderen kenden toen maar weinig geneugten. Een gesmokkelde film bekijken met je familie behoorde tot het hoogtepunt van je week. Het was echt groot feest als iemand met een in een deken ingewikkelde projector verscheen.’
Die generatie die vroeger stiekem films keek, heeft nu de filmfestivals in zijn greep. Iraanse cineasten zoals Asghar Farhadi zijn daar heel graag gezien.
Moghadam: ‘Zo plots is dat niet gegaan. Denk maar aan Abbas Kiarostami, de Iraanse cineast die al veel langer populair was. Of Sohrab Shahid Saless, die in de jaren 1980 bijzonder geliefd was in Duitsland. Er waren dus heus wel bijzondere Iraanse cineasten voor onze generatie op de proppen kwam. Maar inderdaad, Iraanse film is enorm populair op festivals. Ik denk trouwens niet dat het specifiek met dat ‘verbodene’ te maken heeft, maar vooral met onze liefde voor film. Ik ken geen enkel volk dat zo zielsveel van cinema houdt als Iraniërs.’
Sanaeeha: ‘De enigen die misschien in de buurt komen van onze nationale filmgekte zijn Indiërs. Mijn vader vertelde me dat er vroeger kilometerslange rijen aan de bioscopen stonden om een ticketje voor films zoals Ben-Hur te bemachtigen. Mensen dachten toen dat er een betoging gaande was, maar het waren gewoon mensen die wachtten op een film. (lacht) Als de tickets uitverkocht waren, verhuisden ze naar een andere cinema. Zo gingen ze soms vier of vijf cinema’s af voordat ze de film konden zien. Nu kunnen Iraniërs enkel Iraanse film in de bioscoop zien. Dat wil niet zeggen dat ze geen buitenlandse films zien. Daar vinden ze wel een manier voor. Waar denk je dat al die schotelantennes voor dienen?’
'Ballad of a white cow' kan je thuis bekijken via Picl.be.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.