Een geanimeerde documentaire: het lijkt misschien een contradictie, maar Jonas Poher Rasmussen bewijst met Flee het tegendeel. Hij animeert het verhaal van zijn beste vriend Amir, die voor het eerst spreekt over zijn vlucht uit Afghanistan.
Vluchtelingen verliezen niet alleen hun geboorteland of familie, maar verliezen ook hun verhaal. Dat lot overkwam ook Amir, de beste vriend van de Deense regisseur Jonas Poher Rasmussen. Toen Amir als kind alleen in Zweden aankwam drukte de mensensmokkelaar hem op het hart niets te zeggen over zijn familie. Hij moest de herinneringen aan zijn verleden achterlaten in de smokkelwagen.
Decennia later doet Amir voor het eerst zijn verhaal. Anderhalf jaar lang voerde Rasmussen intieme gesprekken met zijn vriend, zonder camera of recorder. Amir vertelde hem hoe zijn gezin op het nippertje Kabul ontvluchtte, toen de Moedjahedien de macht overnam, en hoe hij daarna alleen met een mensensmokkelaar naar Zweden reisde. Hij vertelt ook dat hij zich altijd anders voelde dan zijn vrienden, dat hij bezweek bij posters van Jean-Claude Van Damme en verliefd werd op een jongen die hij in de smokkelwagen ontmoette. Voor homoseksualiteit bestond er in Afghanistan niet eens een woord.
Voor homoseksualiteit bestond er in Afghanistan niet eens een woord.
Die verhalen vormden de basis voor Rasmussens geanimeerde documentaire Flee, die genomineerd was voor de Oscar voor beste documentaire, beste animatiefilm én beste niet-Engelstalige film.
Visueel oprecht
Met vlakke animatiebeelden reconstrueert Rasmussen niet alleen zijn gesprekken met Amir, die op een tapijt ligt en met gesloten ogen vertelt, maar ook diens herinneringen. Hij toont hoe de jonge Amir met zijn walkman door Kabul huppelt, maandenlang naar Mexicaanse soaps kijkt terwijl hij onderduikt en bij aankomst op het Zweedse vliegveld het enige Engelse woord uitspreekt dat hij kent: “re-fu-gee”.
Rasmussen koos in de eerste plaats voor animatie om Amirs anonimiteit te bewaren, maar ontdekte gaandeweg de mogelijkheden van het medium. Zo wisselt hij de geanimeerde beelden af met archiefbeelden die de harde realiteit tonen die erachter schuilt en gebruikt hij donkere, geschetste animatie om traumatische herinneringen in beeld te brengen die Amir heeft verdrongen. In Flee is de animatie niet het product van een vrijblijvende artistieke keuze, maar van een zoektocht naar visuele oprechtheid.
Een persoonlijk perspectief
Zo draagt Rasmussen persoonlijk bij aan een recente evolutie binnen het animatiegenre: het laatste decennium snijden animatiefilms vaker serieuze en heftige onderwerpen aan en bevrijden ze zich van hun sprookjesimago. Ook Nora Twomeys The breadwinner, over een meisje dat opgroeit onder het Taliban-regime, en Ari Folmans Waltz with Bashir, over de Libanonoorlog, tonen dat animatie niet alleen het gepaste maar soms ook het beste medium is om geweld in beeld te brengen.
Met Flee bewandelt Rasmussen doelbewust een ander pad dan dat van een vlieg op de muur.
In liveactionfilms – de tegenhanger van de animatiefilm – worden (oorlogs)gruwels vaak zo realistisch mogelijk nagebootst voor het oog van de camera. De regisseur probeert het eigen filmmedium en zijn eigen perspectief zo goed mogelijk te verhullen. Hij waant zich een vlieg op de muur die vanuit een neutraal standpunt naar de werkelijkheid kijkt.
Met Flee bewandelt Rasmussen doelbewust een ander pad. Door te kiezen voor vlakke getekende beelden en die af te wisselen met archiefbeelden, benadrukt hij wat zo vanzelfsprekend lijkt: dat je als kijker naar een beeld kijkt. Visueel beklemtoont hij dat hij geen neutrale blik op de werkelijkheid biedt, maar een persoonlijk en gemedieerd perspectief. Flee maakte hij niet als regisseur maar als vriend.
'Flee' is vanaf 31 mei 2022 te zien in de Belgische bioscopen. In Nederland kwam de film op 3 maart 2022 in de zalen.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.