Een nest uit de kluiten gewassen mieren valt een lokale gemeenschap aan in Them!, de horrorklassieker uit de fifties die niet terugschrok voor een slinkse hap maatschappijkritiek.
Of ze er ‘echt’ uitzagen, wilde regisseur Gordon Douglas destijds weten. ‘Zo echt als mieren van vier meter maar kunnen zijn’, aldus de monteur van de film.
Sciencefiction is van alle tijden, maar de jaren vijftig brachten wel vier essentiële klassiekers voort. IJzige horror serveerde The thing from another world (1951). Invasion of the body snatchers (1956) kwam met gillende peulmensen aanzetten. Een Koude Oorlogparabel is The day the earth stood still (1951). En dan is er Them. Nee, Them!
De film is deels horror, deels sciencefiction, deels moordmysterie. Het verhaal? In de uitgestrekte woestijn van New Mexico stuiten politieagent Ben Peterson (James Whitmore, die op latere leeftijd nog Brooks speelde in The shawshank redemption) en zijn partner op een verdwaald kind. Haar ouders zijn verdwenen, hun huis vernield. Al snel ontdekken ze dat er een groter gevaar dreigt: reusachtige, mensetende mieren vallen de lokale bevolking aan. En twee koninginnenmieren blijken ontsnapt naar LA. In het afvoersysteem hebben ze zowaar een kolonie gesticht.
Nucleaire proeven
De grote booswicht in dit verhaal blijken niet de titanische mieren die mensen om de haverklap aan stukken rijten, maar wel iets eigen aan de tijdsgeest van de fifties: de nucleaire dreiging van de atoombom. De wetenschappers zijn er snel bij om de naoorlogse nucleaire proeven aan te wijzen als oorzaak van het bestaan van die kolossale mieren. Filmmaker Gordon Douglas pakt de zaken evenwel slim aan: op geen enkel moment is de boodschap moraliserend.
De film krioelt van vernuftige ideeën. Zo weet hij gewiekst de spanning op te bouwen. De eerste mensetende mier duikt pas op na 28 minuten. Voordien is enkel een schriel geluid te horen wanneer de monsterlijke insecten in de buurt zijn. Een slim trucje, los van de overtuigingskracht van de metershoge – ietwat knullige - mieren later in de film. Wie Jaws of Alien heeft gezien, weet meteen waar die Steven Spielberg en Ridley Scott de mosterd hebben gehaald.
De scène waar de film zijn titel vandaan haalt, is een ander mooi voorbeeld van Douglas’ vakmanschap. Wanneer het verdwaalde meisje uit de beginscène wordt ondervraagd en in haar geest de aanval van de reuzenmieren herbeleeft, kan ze slechts een woord uitschreeuwen: THEM! - verwijzend naar de gemuteerde monsters. De blinde paniek in haar ogen slaat je als kijker om het hart.
De film - een van de eerste nucleaire monsterfilms - was een doorslaand succes en leidde tot de productie van andere monsterfilms
Daarnaast brengt het acteerwerk van James Whitmore en co de film op een hoger niveau. Ze geven menselijkheid aan het verhaal. Het maakt hun personages geloofwaardig en sympathiek, wat de impact van het dreigende gevaar alleen maar vergroot. Geen klein bier trouwens, om naast gigantische mieren van papier-maché te acteren.
Succes
De film - een van de eerste nucleaire monsterfilms - was een doorslaand succes en leidde tot de productie van andere monsterfilms, zoals Tarantula (1955) en The deadly mantis (1957). Bij de Oscars werd de film genomineerd voor zijn special effects.
Zeventig jaar later weet Them! nog steeds moeiteloos anderhalf uur de aandacht vast te houden. Dankzij een cast van topacteurs, een onversneden spanningsboog en een uitmuntende score. Een niet te missen monsterfilm dus, met metersgrote mieter die er zo echt uitzien als maar kan.
'Them!' is gratis te bekijken op het Internet Archive.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk. Schrijf je hier in op onze wekelijkse nieuwsbrief.