Voor de VS een war on terror ontketende, werd het land geteisterd door binnenlandse terroristen die hun overheid wantrouwden. Mark Pellington capteerde die voorstedelijke paranoia van wit Amerika in Arlington Road, een thriller die op zijn vijfentwintigste verjaardag actueler voelt dan ooit. ‘Als QAnon-aanhangers echt geloven dat school shootings in scène zijn gezet, dan botst een concept als suspension of disbelief toch op zijn grenzen.’
‘De VS is nu angstaanjagender dan toen Arlington Road 25 jaar geleden uitkwam’, vertelt Mark Pellington, de cineast die zijn metier in de eighties bij MTV leerde en het daarna verfijnde door iconische muziekclips te draaien voor Pearl Jam (‘Jeremy’) en U2 (‘One’). ‘Er zijn nu meer school shootings, meer willekeurig geweld, meer waanzin en minder hulp voor zij die kampen met mentale problemen. Op televisie en in de bioscopen is daar echter bijzonder weinig van te zien. Of enkel in een verheerlijkende of op een exhibionistische manier, zoals in extreem geweldadige films als The purge.’
Daar probeert Pellington nu verandering in te brengen. Niet alleen broedt hij op Target, een grimmige thriller waarin een onschuldige jonge vrouw de schuld van een politieke moord in de schoenen krijgt geschoven door een schimmige organisatie die valse bewijzen tegen haar plant. Vlak na ons gesprek heeft de 60-jarige cineast immers ook nog afgesproken met Village Roadshow, de productiemaatschappij waarvoor hij zowel zijn films Arlington Road als The mothman prophecies (2002) in een tv-serie giet. ‘Maar denk nu niet dat dit komt omdat zij de tijdsgeest zo scherp aanvoelen’, lacht hij. ‘Waren producers maar zo instinctief, ja! Deze titels zaten gewoon in het portfolio van een bedrijf dat in 2019 zijn bibliotheek van de hand deed. Village Roadshow pikte het op en wil er nu mee aan de slag.’
Maar Pellington is wel blij dat hij opnieuw in deze twee thrillers van 1999 en 2002 mag duiken. Zowel Arlington Road – waarin Jeff Bridges een weduwnaar speelt die denkt dat zijn nieuwe buren (Tim Robbins en Joan Cusack) een aanslag beramen op een overheidsgebouw – als The mothman prophecies – waarin Richard Gere in de ban raakt van een roodogige hersenschim die hem lijkt te waarschuwen voor een grote ramp – zijn in tune met onze paranoïde tijdsgeest waarin feit en fictie versmelten tot alternatieve feiten, fake news en munitie vormen van polariserende conflicten.
‘Het politieke klimaat in Amerika kreunt momenteel onder complottheorieën en een krankzinnige mentaliteit’
‘Het politieke klimaat in Amerika kreunt momenteel onder complottheorieën en een krankzinnige mentaliteit’, vertelt Pellington. ‘Dat vormt natuurlijk een vruchtbare bodem voor paranoia, voor het geloof dat iemand anders het slecht met je voorheeft. De televisie-adaptatie van Arlington Road bouwen we daarom opnieuw op rondom mensen die niet weten wie hun buren zijn en wat hen bezighoudt, maar die voor de rest niets met het origineel te maken hebben. Opnieuw zal er een gevoel van wantrouwen in elk shot zitten, zoals dat ook in film zit, en zullen we zaken als complottheorieën onder de loep nemen.’
(Dit interview verscheen eerder in Humbug #3)
Boerenzonen met bommengordel
Arlington Road verscheen na een decennium van binnenlands terrorisme en vlak voor de VS een war on terror ontketende. Hoe kijk jij op die periode terug?
Mark Pellington: ‘Voor mij begon de nineties eigenlijk al met de val van de Berlijnse Muur in 1989, wat een periode inluidde van openheid en vrijheid. Columbine High School vormde er het tragisch einde van. Dat bloedbad in april 1999 was een keerpunt: die openheid ruimde definitief plaats voor angst. De release van Arlington Road werd hierdoor zelfs uitgesteld – en dat terwijl mijn film helemaal niet over gun violence gaat.’
De film gaat vooral over complotten, wantrouw voor de Amerikaanse regering en extreemrechtse terreur.
Pellington: ‘Inderdaad. Scenarist Ehren Kruger schreef het scenario na het herbekijken van Alan J. Pakula’s The parallax view. Deze film uit 1974 updatete hij naar de jaren 1990, een tijd waarin brave boerenzonen uit de Amerikaanse Midwest zich schijnbaar plots tot extreemrechtse terroristen als Timothy McVeigh (die in 1995 een gebouwd in Oklahoma City opblies en zo 168 mensen doodde, nvdr) konden ontpoppen.’
Wat trok je zo aan in zijn script?
Pellington: ‘De onmiddellijkheid ervan. Voor mij moet je geen twintig jaar wachten voor je een film over een belangrijke historische gebeurtenis mag maken. Sinds David Finchers The social network uit 2010 zie je een heuse rush van ‘historische’ films over de contemporaine geschiedenis, zoals onlangs nog MeToo-drama’s als Bombshell en The loudest voice over Roger Ailes en die HBO-docu over de bestorming van het Capitool. De schrijver van Clint Eastwoods Richard Jewell, Billy Ray, is nu bezig aan een gefictionaliseerde reeks over deze gebeurtenis.’
Die bestorming toonde ook een blinde vlek: dat er veel buurmannen en -vrouwen wrok koesteren jegens hun overheid en er niet voor terugschrikken om dat in geweld te vertalen. Net zoals in Arlington Road.
Pellington: ‘Die wrok is natuurlijk niet nieuw. Ik groeide op in de jaren 1970, in de periode van Watergate. Ik heb politici dus eigenlijk ook nooit echt vertrouwd, om eerlijk te zijn.'
'Ik groeide op in de jaren 1970, in de periode van Watergate. Ik heb politici dus eigenlijk ook nooit echt vertrouwd, om eerlijk te zijn.'
'In The mothman prophecies hoor je Richard Gere’s personage John Klein, een politiek journalist, ergens in een televisie-interview zeggen dat politici stilaan vervreemd raken van hun kiezers. Hij legt uit dat ze door hun gebrek aan eerlijkheid en door andere politici te demoniseren angst en ongerustheid op het nationale toneel projecteren. De media speelt daar graag op in. Conflict verkoopt. Daarmee vertelden we toen geen nieuwe dingen. Maar het voelt vandaag nog altijd bijzonder actueel.’
Welke rol speelt de pandemie volgens jou in deze hedendaagse piek in paranoia, achterdocht en complottheorieën?
Pellington: ‘Hoe meer mensen afgezonderd en geïsoleerd raken, hoe angstiger en bezorgder ze worden. Dat wakkert paranoia en wantrouwen aan. Die afbrokkeling van het gemeenschapsgevoel was volgens mij de grootste boosdoener. Tel daar nog polarisatie bij over zaken als mondmaskers en vaccinatie – plus mensen die constant op hun smartphone zitten om hun langdurige isolatie te doorbreken. Dat is het perfecte recept voor waanbeelden. Gelukkig zie je stilaan ook steeds meer voorbeelden van hoe wendbaar mensen zijn en leer je dat niet iedereen gek is geworden. Sommigen zijn misschien net menselijker geworden door de lockdown.’ (lacht)
Waanzin als coping mechanism
Mensen proberen vat te krijgen op een ongrijpbare situatie. Ook in jouw films fungeert ‘waanzin’ als een soort coping mechanism van twee recente weduwnaars die zin zoeken in een zinloze wereld.
Pellington: ‘Blijkbaar was ik tot die gevoelens van rouw aangetrokken, ja. Twee jaar na The mothman stierf mijn vrouw en werd ik zelf weduwnaar. Precies alsof ik dat had voorvoeld. (denkt na) Aanvankelijk wilde ik die film trouwens niet doen. Dat monsterlijke en paranormale aspect ervan sprak me niet aan. Maar na enkele kladversies bleek dat er ook een film in schuilde waarmee ik het kon hebben over angst en hoe die zich mentaal manifesteert – zonder er per se een monsterfilm van te moeten maken. Mijn vader had Alzheimer en hallucineerde vaak. Dat fascineerde me. Ik wilde uitzoeken hoe ik angst en hallucinaties in geluid en beeld kon vangen.’
Paranoia, angst en waanzin zijn onzichtbaar. Zijn het daarom geen aartsmoeilijke concepten voor film?
Pellington: (denkt na) ‘Als ik vandaag naar All the president’s men kijk, voel ik me nog altijd ongemakkelijk. Niet waanzinnig, wat een actief gevoel is, maar paranoïde. Dat is iets passiefs, iets sluimerends en slopends. Het voelt alsof je niet kan bewegen, verlamd door het idee dat je in de gaten wordt gehouden. Van opwinding is er bij paranoia dus geen sprake, eerder apathie. In principe kan dat onfilmisch lijken, maar eigenlijk zet het net alles op scherp. Geluidsontwerp, cameravoering en belichting zijn key om de dreiging in zulke scènes te krijgen. Om te tonen dat er iets niet in de haak is. Zo de kijker bespelen is klassiek Hitchcock, natuurlijk.'
‘Als ik vandaag naar All the president’s men kijk, voel ik me nog altijd ongemakkelijk. Niet waanzinnig, wat een actief gevoel is, maar paranoïde. Dat is iets passiefs, iets sluimerends en slopends.'
'Ik heb net The severing gemaakt, een dansfilm over rouw, ontwrichting, verdriet en paranoia. Het is bijna een Caravaggio-schilderij. Ook daarin onderzoek ik die ongemakkelijke gevoelens met die filmtools.’
Als cinema net het perfecte medium is om paranoia te vangen, waarom worden er nu dan niet meer paranoiafilms gemaakt die onze tijd vatten?
Pellington: (lacht) ‘Omdat dat ongemakkelijke gevoel van deze films vandaag vermeden wordt. Je hebt genoeg horrorfilms die onheilszwangere sferen creëeren, zoals Ari Asters Hereditary. Dat ‘is daar iemand?’-gevoel, je kent het wel. Dat vind ik onnozel. De paranoia waar ik het over wil hebben, is politiek wantrouwen. Het feit dat je niet op je gemak voelt in je eigen land. Kijk naar Enemy of the state van Tony Scott. Een briljante film die zijn tijd ver vooruit was. Zo’n films worden niet meer gemaakt.'
'Dat ‘is daar iemand?’-gevoel, je kent het wel. Dat vind ik onnozel. De paranoia waar ik het over wil hebben, is politiek wantrouwen.'
'Onlangs had je wel nog The report van Scott Burns, waarin Adam Driver een idealist speelt die vragen stelt bij hoe Amerikaanse inlichtingendiensten te werk gingen tijdens de war on terror. Maar die film voelde onthecht. Koud. Arlington Road was ook chilly, maar had een warmbloedige kern. Hij werd aangevuurd door een gevoel van verlies. En dan heb je natuurlijk nog Tim Robbins en Joan Cusack die de rouwende Jeff Bridges briljant een rad voor de ogen draaien. Nee, zo’n films heb ik sindsdien niet meer gezien.’
Maar waarom wordt dat beklemmende gevoel vandaag dan juist in cinema vermeden?
Pellington: ‘Omdat donkere, intense films vandaag geen kans meer krijgen. Producers zijn bang dat het niets opbrengt. Je hebt natuurlijk nog grimmige films als Joker, ja, maar dat is stripachtig donker. Dat is niet echt. Donkere tijden vragen om licht entertainment. (denkt na) Pas op: entertainment mag best nog bovennatuurlijk, duister en mysterieus zijn, maar moet toch bovenal plotgedreven zijn. Kijkers moeten weten dat er een verhaal verteld wordt om te ontsnappen uit hun fucked up lives en hun chaotische wereld.'
'Waanzinnige tijden als deze vragen blijkbaar om escapistisch en eenduidig entertainment. Spijtig genoeg. Ik wil liever dat kunst onze gestresseerde tijden reflecteert, niet maskeert. Misschien ben ik daarin anders dan de rest. Vandaag is het echt moeilijker om zo’n films gemaakt te krijgen. Ik merk dat met Target, een thriller waarvoor ik nog op groen licht wacht. Politieke films die tonen hoe fucked up de wereld is, die kijken hoe ons democratische systeem afbrokkelt, die vinden moeilijk een publiek. Doodjammer is dat.’
En dat terwijl de realiteit vandaag vaak de fictie overstijgt, met grote groepen mensen die onzinnige complottheorieën zomaar geloven. Zoals QAnon.
Pellington: ‘Zij beweren zelfs dat de kinderen die stierven tijdens de schietpartij op de Sandy Hook Elementary School in Newtown, Connecticut (waarbij op 14 december 2012 twintig kinderen én zes anderen werden doodgeschoten door Adam Peter Lanza, nvdr) acteurs waren. Dat is waanzin. Pure waanzin. In welke wereld kan een gezonde geest verglijden in een realiteit waarin dat aannemelijk klinkt? Wie is dan de grote regisseur van zo’n tragedie? Wat is dan het allesomvattende plot? Als zij echt geloven dat school shootings in scène zijn gezet, dan botst een concept als suspension of disbelief toch op zijn grenzen.’
'Arlinington Road' van Mark Pellington verscheen 25 jaar geleden, 24 maart 1999. De film kan je bekijken via o.a. YouTube en Google Play Films.