Er schuilt een ongemakkelijke waarheid achter The ecstatic truth, de overzichtstentoonstelling over Werner Herzog die nog tot 1 oktober 2023 loopt in het Amsterdamse filmmuseum Eye. Het koppelt werk, maker én persona te veel los.
In januari 2021 verscheen een van de beste interviews met Werner Herzog ooit. In een video van bijna vier minuten staat de Duitse filmmaker van Fitzcarraldo (1982) en Grizzly man (2004) het Amerikaanse skate-magazine Jenkem te woord. ‘Ik was verward dat ik een vraag van jullie kreeg omdat ik eigenlijk niets met skaten heb’, vertelt Herzog tegen de journalist. ‘Tegelijkertijd had ik ook meteen het gevoel van: ja, skaters zijn my people. Zij accepteren immers trial and error. Ik zie ze een bepaalde sprong of sliding keer op keer doen – 25 keer zelfs, en nog mislukken. Het is heel goed om je falen zo te omarmen. Het is niet goed voor je kont.’
Hoewel de 80-jarige cineast niet meteen een hoge pet op heeft van sociale media begrijpt Herzog internetcultuur perfect.
Hoewel de 80-jarige cineast niet meteen een hoge pet op heeft van sociale media toont dat korte, wat brakke Zoom-interview dat Herzog internetcultuur perfect begrijpt. Misschien omdat hij in 2016 met Lo and Behold een docu over de impact van het internet maakte? Waarschijnlijker omdat hij een droogkomisch persona heeft dat perfect gedijt op het wereldwijde web. ‘Ik leef parallelle levens op internet die volledig en volkomen fictief zijn,’ zei Herzog in 2020 tegen The New York Times. ‘Aangezien ik op een ongewone manier heb gewerkt en geleefd, reageert de wereld door mij een bepaald personage toe te schrijven. Daar kan ik ermee leven. Ik weet wie ik ben. Dat is genoeg.’
Rode draden
De Werner Herzog-expo The ecstatic truth in Eye focust vooral op ‘s mans ongewone manier van werken. Of juister: op het ongewone werk van de man die sinds zijn 19de meer dan 70 films maakte.
Doorheen zijn oeuvre zijn er verschillende rode draden te trekken, van het verkennen van menselijke obsessies tot zijn onconventionele manier van werken, die in de expo in de eerste zaal netjes uitgezet worden. Via nieuwe interviews met generatiegenoten uit de ‘nieuwe Duitse film’ – zoals Wim Wenders en Volker Schlöndorff (Die Blechtrommel) – en sprekende archiefbeelden, achter-de-schermenreportages en documentaires krijgen bezoekers meteen een caleidoscopische blik op de zestigjarige carrière van de naar Los Angeles verkaste Duitser. ‘Het is gek dat uitgerekend hij degene is die in Amerika is blijven hangen’, laat Wenders zich in een fragment ontvallen.
Herzog hoort thuis in een land waar je waarheid naar de hand kan zetten en op de plek waar beeldtaal de manier is om dat te doen.
Toch is dat niet verrassend. Centraal in deze expo staat immers de ecstatic truth, Herzogs zoektocht naar beelden en situaties die een diepere waarheid blootleggen. ‘Ik pas de feiten aan, zodat ze meer overeenkomen met de waarheid dan de realiteit,’ klinkt het. In de tweede zaal wordt middels sprekende sleutelscènes uit Herzogs oeuvre ingezoomd op hoe hij die ‘ecstatic truth’ op film capteert, en op de soms controversiële artistieke keuzes die eraan voorafgaan. Zo worden er ook verschillende pijnpunten onder de loep genomen – van hoe Herzog mensen met een beperking toont en zijn postkoloniale blik tot zijn samenwerking met Klaus Kinski en zijn dubieuze houding met waarheid. Nee, Herzog hoort thuis in een land waar je waarheid naar de hand kan zetten en op de plek waar beeldtaal de manier is om dat te doen.
Cultfiguur
Wat tijdens de expo echter stilaan opvalt, is de nogal eenzijdige belichting van Herzogs carrière. Zijn werk als regisseur is natuurlijk enorm invloedrijk – kijk enkel al maar naar de drie films van hem die deze zomer opnieuw in de zalen komen: Aguirre (1972), Kaspar Hauser (1974) en Fitzcarraldo (1982). Dat neemt niet weg dat hij ook als acteur te zien is in films als Jack Reacher (2012) en series als The Mandalorian (2019) en The Simpsons. Die zaken komen enkel aan bod in de bijhorende catalogus, die zelfs opent met de inleidende zinnen: ‘Herzog is een cultfiguur. Er is bijna geen regisseur die zoveel geïmiteerd is op sociale media.’
Gek dus dat ook zijn ‘internet-persona’ compleet afwezig in de expo. Met een intrigerende maker als Herzog kan toch mooi een bruggetje gemaakt worden van ‘dat parallelle online leven’ naar zijn professionele leven? Hierdoor voelt de expo soms toch te braaf en te voorspelbaar, alsof Herzogs werk heilig is. Naar aanleiding van zijn film-essay Fata Morgana (1971) zei de Duitser zelf dat deze film, net als zijn andere, ‘wordt voltooid door degenen die hem bekijken. Dat betekent dat alle gevoelens, gedachten en interpretaties welkom zijn.’ Dat is een open uitnodiging om met zijn werk aan de slag te gaan.
In een poging om een mooi overzicht te schetsen van Herzogs werk, vergeet The ecstatic truth om de link tussen werk, maker én persona te maken. Hierdoor is de expo een bijzonder goede smaakmaker om opnieuw in het werk van Herzog te duiken, maar dichter bij ‘s mans extatische waarheid kom je er niet door. Misschien kan je enkel vruchteloos proberen om daarbij te komen, net zoals skaters die vijfentwintig keer een trucje proberen om telkens weer op hun achterwerk belanden.
In Eye kan je nog tot 1 oktober 2023 de expo 'The ecstatic truth' bezoeken. Hier vind je meer info. Deze zomer verschijnen ook Aguirre (1972), Kaspar Hauser (1974) en Fitzcarraldo (1982) van Werner Herzog opnieuw in de zalen.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk. Schrijf je hier in op onze wekelijkse nieuwsbrief.