Zestig jaar geleden stelde Michelangelo Antonioni na L'avventura en La notte zijn L’eclisse voor in Cannes. Alain Delon en Monica Vitti spelen een ongrijpbaar stel dat maar weinig gemeen heeft in wat een hoogtepunt in het oeuvre van de Italiaanse maker is.
De Italiaanse grootmeester Michelangelo Antonioni (1912 - 2007) wordt vaak in een adem genoemd met Federico Fellini, Pier Paolo Pasolini, Vittorio De Sica en Luchino Visconti. In tegenstelling tot de meeste van deze tijdgenoten, die in hun werk het leven van de onderklasse bestudeerden, speelden de films van Antonioni in het milieu van de elite.
De Italiaanse cineast was zeer belezen en goed op de hoogte van de artistieke en filosofische bewegingen die zich in het naoorlogse Europa voltrokken. Typerend voor zijn films is de bijna abstracte manier waarop hij zijn beelden kadreert, en de aandacht die daarbij uitging naar de omgeving waarin de personages zich verplaatsen. Het zijn stijlkenmerken die hij tot het uiterste drijft in L’eclisse, een grandioze film waarin Antonioni de beelden voor zich laat spreken – misschien nog meer dan anders.
Absolute stilte
Het idee voor L’eclisse ontstond tijdens een zonsverduistering, toen een abnormale en absolute stilte zich van de stad Firenze meester maakte. De film ontvouwt zich in het Rome van de vroege jaren 1960, en gaat over fundamentele eenzaamheid, stedelijke vervreemding en het onvermogen van de mens om met de ander te communiceren.
Typerend voor Antonioni's films is de aandacht die gaat naar de omgeving waarin personages zich verplaatsen.
L’eclisse is dan ook deel van een grensverleggend drieluik over vervreemding – ook L’avventura (1960) en La notte (1961) behoren ertoe. Antonioni probeerde met die films uitdrukking te geven aan de angsten van de moderne tijd. Voorts stelden ze de cineast in staat om nieuwe cinematografische mogelijkheden te onderzoeken. In interviews benadrukte hij steevast de eenheid tussen de inhoud en de vorm van zijn films, hoe die onlosmakelijk met elkaar verbonden waren.
Antonioni’s lievelingsactrice en muze Monica Vitti, die eerder dit jaar overleed, vertolkt in L’eclisse een Milanese vertaalster. Ze zet finaal een punt achter de relatie met haar bezitterige vriend (Francisco Rabal) om dan, vrijgevochten als deze blondine is, een voorzichtige affaire te beginnen met een jonge effectenmakelaar. Behalve hun fysieke aantrekking tot elkaar is er maar weinig dat deze materialistische playboy Pierro (Alain Delon) en de idealistische vrouw gemeen hebben met elkaar.
L’eclisse is deel van een grensverleggend drieluik over vervreemding – ook L’avventura (1960) en La notte (1961) behoren ertoe.
De innerlijke vormloosheid van Antonioni’s personages leidt tot gedurfde vormexperimenten. Het lijkt alsof de twee ook worden beknot door de ruimtes die hen omringen. DOP Gianni Di Venanzo fotografeert het stel bij deuropeningen, achter balustrades, verbannen naar een uithoek van het beeld of uit elkaar gedreven door een gigantische zuil.
Beide perfect gecaste hoofdrolspelers hebben quasi iets ongrijpbaars – wat de maker van Professione: reporter en Zabriskie Point optimaal benut in de manier waarop hij de lichaamstaal van Delon en Vitti observeert. Het elegante spel van aantrekken en afstoten contrasteert scherp met het rumoer en de chaos van de drukbevolkte scènes op de beurs van de Romeinse binnenstad.
Onsamenhangend
De Nederlandse filosofe en docente Dana Linssen is van mening dat in L’Eclisse de tijd niet langer als een natuurlijk en organisch verlopend proces wordt ervaren, maar als een reeks van discontinue, onsamenhangende momenten. Nu eens lijkt de tijd voorbij te kruipen, dan weer op hol geslagen.
De inmiddels beroemd geworden laatste minuten van L’eclisse (een gepland afspraakje waar geen van beide protagonisten komt opdagen) tonen hoe onbeperkt de mogelijkheden van de zevende kunst geworden waren. Het is een verbijsterend slotakkoord van zeven minuten dat doet denken aan een documentaire – een soort van ongeromantiseerde werkelijkheid.
L’Eclisse is cinema van de meest zuivere soort. De film lijkt meer verwant met schilderkunst en poëzie, dan met de klassieke regels of narratieve structuur van film. Daarnaast getuigt hij van een bedwelmende schoonheid. Bepaalde beeldcomposities smeken om ingelijst te worden. Het is dus niet verrassend dat L’eclisse tot het beste werk van Antonioni wordt gerekend.
'L'eclisse' wordt op 6 augustus (om 21u.) en 10 augustus 2022 (om 19u.) vertoond bij Cinematek. Meer info op www.cinematek.be.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.